Έκθεση ΑΔΑΕ: Ζητήματα προστασίας του συνταγματικά κατοχυρωμένου απορρήτου των επικοινωνιών

Στις 31 Ιανουαρίου 2024 δημοσιεύθηκε η έκθεση πεπραγμένων της ΑΔΑΕ για το έτος 2022. Σε αυτήν γίνεται αναφορά σε συγκεκριμένες παραλείψεις και ενέργειες εκ μέρους της ελληνικής κυβέρνησης και των κρατικών Αρχών (παράλειψη γνωστοποίησης παρακολουθήσεων για λόγους εθνικής ασφάλειας από ΕΥΠ και ΔΑΕΕΒ, παράλειψη δημιουργίας του ψηφιακού αρχείου της ΑΔΑΕ, παρεμπόδιση του συνταγματικού έργου και αμφισβήτηση της ανεξαρτησίας της Αρχής), οι οποίες καθιστούν δυσχερή και παρεμποδίζουν σημαντικά την άσκηση των αρμοδιοτήτων εκ μέρους της Ανεξάρτητης Αρχής, γεγονός που με τη σειρά του θέτει ζήτημα προστασίας του απορρήτου των επικοινωνιών, όπως αυτό κατοχυρώνεται στο άρθρο 19 του Συντάγματος και προστατεύεται από την ΑΔΑΕ.

Στην πράξη δηλαδή, μέσω αυτής της καθυστέρησης, ΕΥΠ και Αντιτρομοκρατική έκρυψαν από τη συνταγματικά κατοχυρωμένη αρχή χιλιάδες άρσεις απορρήτου, καθιστώντας αδύνατο τον οποιονδήποτε έλεγχο, αφού η ΑΔΑΕ αγνοούσε την ίδια την ύπαρξή τους».

Πράγματι, η μη ενημέρωση της ΑΔΑΕ εκ μέρους των ΕΥΠ και ΔΑΕΕΒ για 6.705 εισαγγελικές διατάξεις σχετικά με άρσεις απορρήτου για λόγους εθνικής ασφάλειας καθιστά δυσχερή, αν όχι αδύνατη, την άσκηση εκ μέρους της Ανεξάρτητης Αρχής των αρμοδιοτήτων της που απορρέουν από το άρθρο 6 του ν. 3115/2003, σύμφωνα με το οποίο η ΑΔΑΕ, για την εκπλήρωση της αποστολής της και την προστασία του απορρήτου των επικοινωνιών, δύναται μεταξύ άλλων να:

• διενεργεί, αυτεπαγγέλτως ή κατόπιν καταγγελίας, τακτικούς και έκτακτους ελέγχους, σε εγκαταστάσεις, τεχνικό εξοπλισμό, αρχεία, τράπεζες δεδομένων και έγγραφα της ΕΥΠ, άλλων δημοσίων υπηρεσιών, οργανισμών, επιχειρήσεων του ευρύτερου δημόσιου τομέα, καθώς και ιδιωτικών επιχειρήσεων που ασχολούνται με ταχυδρομικές, τηλεπικοινωνιακές ή άλλες υπηρεσίες σχετικές με την ανταπόκριση και την επικοινωνία·

• λαμβάνει πληροφορίες σχετικές με την αποστολή της από υπηρεσίες, οργανισμούς και επιχειρήσεις, καθώς και από τους εποπτεύοντες Υπουργούς·

• καλεί σε ακρόαση, από υπηρεσίες, οργανισμούς, νομικά πρόσωπα και επιχειρήσεις, τις διοικήσεις, τους νόμιμους εκπροσώπους, τους υπαλλήλους και κάθε άλλο πρόσωπο, το οποίο κρίνει ότι μπορεί να συμβάλλει στην εκπλήρωση της αποστολής της·

• προβαίνει στην κατάσχεση μέσων παραβίασης του απορρήτου, που υποπίπτουν στην αντίληψή της κατά την ενάσκηση του έργου της, καθώς και να προβαίνει στην καταστροφή πληροφοριών ή στοιχείων ή δεδομένων, τα οποία αποκτήθηκαν με παράνομη παραβίαση του απορρήτου των επικοινωνιών·

• εξετάζει καταγγελίες σχετικά με την προστασία των δικαιωμάτων των αιτούντων, όταν θίγονται από τον τρόπο και τη διαδικασία άρσης του απορρήτου.

Η έκθεση πεπραγμένων της ΑΔΑΕ αναφέρεται και στην παράλειψη, εκ μέρους της ελληνικής κυβέρνησης, δημιουργίας του ψηφιακού αρχείου της ΑΔΑΕ. Η εν λόγω παράλειψη, παρά την ψήφιση σχετικής νομοθετικής ρύθμισης τον Μάρτιο του 2021, καθιστά ουσιωδώς δυσχερέστερη την άσκηση των αρμοδιοτήτων εκ μέρους της Ανεξάρτητης Αρχής και την προστασία του απορρήτου των επικοινωνιών. 

Σύμφωνα με την έκθεση, «μέχρι σήμερα δεν έχει τεθεί σε εφαρμογή και λειτουργία καμία από τις […] ηλεκτρονικές πλατφόρμες διαβίβασης εισαγγελικών διατάξεων και βουλευμάτων στην ΑΔΑΕ (όπως και στους παρόχους υπηρεσιών επικοινωνιών), με αποτέλεσμα αφενός μεν να καθίσταται ιδιαιτέρως δυσχερής -αν όχι αδύνατη- η τήρηση στατιστικών στοιχείων με ενάργεια και ακρίβεια, αφετέρου δε η επεξεργασία βουλευμάτων και διατάξεων, που διενεργείται με μη ψηφιακό τρόπο, να συνεπάγεται χρονοτριβή και καθυστερήσεις. Επιπλέον, ο έγχαρτος τρόπος διαβίβασης των εισαγγελικών διατάξεων και βουλευμάτων θέτει ζητήματα ασφαλούς διαβίβασης ευαίσθητων δεδομένων των θιγέντων εις βάρος των οποίων έχει εκδοθεί το ανακριτικό μέτρο». 

Είναι ακόμη αξιοσημείωτο ότι στην έκθεση της ΑΔΑΕ ο πρώην ανώτατος δικαστικός λειτουργός και πλέον πρόεδρος της Ανεξάρτητης Αρχής Χρήστος Ράμμος έκανε αναφορά και σε «ποικίλες δυσκολίες» που εμφανίστηκαν κατά την άσκηση των αρμοδιοτήτων της. Συγκεκριμένα, ο κ. Ράμμος έκανε λόγο για «[δ]υσκολίες, οφειλόμενες τόσο στην γνωστή διαχρονική υποστελέχωση της [ΑΔΑΕ], στην ανάγκη υπέρβασης παλαιών πρακτικών, που είχαν καθιερωθεί σε παλαιότερες περιόδους, στις οποίες επικρατούσε (ή φαινόταν να επικρατεί) “νηνεμία” στον χώρο του απορρήτου των επικοινωνιών, αλλά και σε εξωγενείς παράγοντες.

Αναφέρομαι στις αντιδράσεις εκείνων, οι οποίοι, για πολλούς και ποικίλους λόγους, δεν ήθελαν να προχωρήσουν οι έρευνες και οι έλεγχοι της ΑΔΑΕ και, σε κάθε περίπτωση, δεν ήθελαν πάντως να γίνουν γνωστά τα αποτελέσματα των ελέγχων αυτών. Αντιδράσεις, οι οποίες εξελίχθηκαν σε κάποιες περιπτώσεις σε σοβαρές αντιθεσμικές παρεμβάσεις, μέσω των οποίων αμφισβητήθηκε η ίδια η ανεξαρτησία της Αρχής, με απειλητικούς μάλιστα υπαινιγμούς ότι σε περίπτωση που τα επιτασσόμενα με τις παρεμβάσεις αυτές δεν θα ετηρούντο από την Αρχή, θα ετίθετο θέμα ασκήσεως ποινικών διώξεων εις βάρος των μελών και του προσωπικού της Αρχής ακόμη και για εξαιρετικά σοβαρές κακουργηματικές πράξεις. Αναφέρομαι ακόμη και σε αντιδράσεις στον ευρύτερο δημόσιο χώρο που έλαβαν την μορφή συκοφαντικών, δυσφημιστικών και υβριστικών σχολίων και μάλιστα σε προσωπικό επίπεδο εις βάρος του υπογράφοντος και άλλων μελών της Ολομέλειας της Αρχής».

Ο κ. Ράμμος πρόσθεσε στις παρατηρήσεις του: «Διαχρονικά, δυστυχώς, το ελληνικό πολιτικό σύστημα φαίνεται να θεωρεί ότι οι Ανεξάρτητες Αρχές εκπληρώνουν τον ρόλο τους, μόνο όταν δεν ενοχλούν και δεν ασκούν κριτική στην εξουσία και δεν αμφισβητούν τις επιλογές της. Όταν, όμως, εκπληρώσουν τον συνταγματικό τους ρόλο που είναι να λειτουργούν ως αντίβαρα εξουσίας, τότε υφίστανται μια ολόκληρη σειρά από ανοίκειες επιθέσεις, όπως έδειξαν με τον πιο δυσάρεστο τρόπο οι πιο πάνω επιθέσεις κατά της ΑΔΑΕ και του υπογράφοντος τον παρόντα πρόλογο Πρόεδρο της.

Μοιάζει, θα έλεγε κανείς εντελώς ανώριμο το ελληνικό πολιτικό σύστημα να αποδεχθεί τον θεσμό αυτό· θεσμό τον οποίο, όμως, έχουν υιοθετήσει όλες οι ώριμες και προηγμένες δημοκρατίας του ευρωπαϊκού νομικού πολιτισμού, στον οποίο θέλουμε να ανήκει η χώρα μας. Δεν έχει συνειδητοποιηθεί στην Ελλάδα ότι η ύπαρξη αντιβάρων εξουσίας (τα περίφημα checks and balances) είναι θεμελιώδης και απαραίτητος θεσμός για να λειτουργεί το κράτος δικαίου, που μαζί με την αρχή της πλειοψηφίας αποτελεί βασικό πυλώνα (θα έλεγα ακόμη και conditio sine qua non) του πολιτεύματος της φιλελεύθερης δημοκρατίας».

Τέλος, αξίζει αναφοράς η επισήμανση στην έκθεση της ΑΔΑΕ ότι παράνομες παρακολουθήσεις δεν ήταν μόνο αυτές που έγιναν με το κακόβουλο λογισμικό υποκλοπών Predator, αλλά και αυτές που έγιναν από την ΕΥΠ, οι οποίες επίσης καταστρατήγησαν, σύμφωνα με την Ανεξάρτητη Αρχή, το συνταγματικά κατοχυρωμένο απόρρητο των επικοινωνιών: «Από τον Ιούλιο του έτους 2022 και εντεύθεν υπήρξε σωρεία δημοσιευμάτων, σύμφωνα με τα οποία έλαβαν χώρα παράνομες παρακολουθήσεις εις βάρος διαφόρων ατόμων, κυρίως κατεχόντων αξιώματα σε δημόσιες θέσεις (πολιτικών, δημοσιογράφων κ.λπ.) είτε με τη διαδικασία της νόμιμης επισύνδεσης, μέσω έκδοσης σχετικής εισαγγελικής διάταξης από την Εθνική Υπηρεσία Πληροφοριών, είτε με χρήση παράνομων λογισμικών».