Υπόθεση Τοροσιάν κ. Ελλάδος: Καταδίκη της χώρας για παραβίαση του άρθρου 3 της Ε.Σ.Δ.Α.

Με το άρθρο 3 (Απαγόρευση των βασανιστηρίων) της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (Ε.Σ.Δ.Α.) αναγνωρίζεται το απόλυτο δικαίωμα να μην υποβάλλεται κάποιος σε βασανιστήρια ή σε απάνθρωπη ή εξευτελιστική μεταχείριση. 

Το δικαίωμα αυτό θεωρείται πως απαρτίζεται από δύο πτυχές, την ουσιαστική και την διαδικαστική. Κατά το ουσιαστικό του σκέλος, τα Κράτη έχουν την υποχρέωση μέσω των αρχών τους να μην επιτρέπουν καμία απάνθρωπη ή εξευτελιστική μεταχείριση ή βασανιστήρια σε άτομα που είναι υπό τον έλεγχο κρατικών αρχών (λογιζόμενη “αρνητική” υποχρέωση). Κατά το διαδικαστικό σκέλος του ίδιου άρθρου, τα κράτη έχουν την υποχρέωση, σε οποιαδήποτε περίπτωση καταγγελίας για κακομεταχείριση, να προβαίνουν σε άμεση, διεξοδική και ανεξάρτητη διερεύνηση αυτής, προς αποτροπή δημιουργίας κλίματος ανοχής και ατιμωρησίας σχετικών πρακτικών. Η υποχρέωση αυτή ονομάζεται και “θετική” (για περισσότερες πληροφορίες για το περιεχόμενο του άρθρου 3 της ΕΣΔΑ δείτε 1, 2). 

Την 07-07-2022 εκδίδεται η απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (εφ’ εξής Ε.Δ.Δ.Α.) στην υπόθεση Τοροσιάν κατά Ελλάδας (αρ. προσφυγής 48195/17), με την οποία αναγνωρίστηκε ότι η Ελλάδα παραβίασε το άρθρο 3 της ΕΣΔΑ στο διαδικαστικό του σκέλος. Η απόφαση αναρτήθηκε στη βάση δεδομένων του Ε.Δ.Δ.Α. (HUDOC),  ενώ την έκδοση αυτής είχε ακολουθήσει αντίστοιχο δελτίο τύπου της Γραμματείας του Δικαστηρίου. Σύντομη περίληψη αυτής στην Ελληνική μπορεί να βρεθεί στον παρόντα σύνδεσμο. 

Σύμφωνα με την απόφαση του Ε.Δ.Δ.Α., το παράπονο του προσφεύγοντος αφορούσε ξυλοδαρμό του από αστυνομικά όργανα κατά τη σύλληψή του και εδραζόταν στο εξής ιστορικό: 

Τον Φεβρουάριο του 2015 στη Θεσσαλονίκη, ο προσφεύγων συνελήφθη, σε εκτέλεση εκκρεμούς εντάλματος σύλληψης που αφορούσε το άτομό του. Κατά τη διάρκεια της ανάκρισης, υποστήριξε πως δέχθηκε γρονθοκοπήματα, κλωτσιές αλλά και χτυπήματα με τη χρήση ξένων αντικειμένων σε διάφορα μεση του σώματός του, ενώ ο ίδιος παρέμενε καθηλωμένος σε μία καρέκλα, και πως απειλήθηκε με σεξουαλική βία. Τις επόμενες ημέρες διαπιστώθηκαν τραύματα στο άνω μέρος του σώματός του και διακομίστηκε σε κατάσταση επείγοντος στο Νοσοκομείο όπου διαπιστώθηκε πως είχε υποστεί διάτρηση στομάχου. 

Η καταγγελία του προσφεύγοντος στον αρμόδιο Εισαγγελέα αρχειοθετήθηκε με συνοπτικές διαδικασίες. Η καταγγελία του απορρίφθηκε και από τον αρμόδιο Εισαγγελέα Εφετών, ενώ η διαταχθείσα Προκαταρκτική Διοικητική Εξέταση (Π.Δ.Ε.) έκλεισε χωρίς να διαπιστώνει οποιαδήποτε διαπραχθείσα παρατυπία.

Το Ε.Δ.Δ.Α. ωστόσο, λαμβάνοντας παράλληλα υπόψη και την έκθεση της Επιτροπής κατά των Βασανιστηρίων του Συμβουλίου της Ευρώπης για το 2015, στην οποία η τελευταία είχε επισημάνει συστημικές ελλείψεις στη διερεύνηση παρόμοιων ισχυρισμών, απεφάνθη πως προέκυψε παραβίαση των θετικών υποχρεώσεων της πολιτείας και πως η έρευνα που διεξήχθη δεν ανταποκρινόταν στις νόμιμες προδιαγραφές. 

Ειδικότερα, υπενθυμίζοντας πως για να είναι μία έρευνα “αποτελεσματική”, πρέπει να χαρακτηρίζεται από ουσιαστική ανεξαρτησία (όχι μόνο θεσμική ή ιεραρχική), να παρέχει τη δυνατότητα στις διερευνούσες αρχές να διαπιστώνουν όλες τις περιστάσεις των καταγγελιών, καθώς και της ταυτότητας των δραστών, και τέλος να παρέχει στο θύμα την δυνατότητα να έχει ουσιαστική συμμετοχή στην διαδικασία, το Ε.Δ.Δ.Α. διαπίστωσε τις εξής παθογένειες:

• τα πρόσωπα που ήταν υπεύθυνα για τη διοικητική έρευνα ήταν συνάδελφοι των ύποπτων αστυνομικών 
• παρά την επιδείνωση της κατάστασης της υγείας του προσφεύγοντος, οι εθνικές αρχές δεν προέβησαν σε ενδελεχή εξέταση των εν λόγω γεγονότων
• το γεγονός ότι ο προσφεύγων δεν υποβλήθηκε σε ιατρική εξέταση κατά την θέση του υπό κράτηση, και πως εξετάστηκε από ιατροδικαστή μόνο κατόπιν υποβολής της καταγγελίας του 
• την κρίση του εισαγγελέα πρωτοδικών πως ο προσφεύγων είχε παραποιήσει με δόλο τα πραγματικά περιστατικά και ότι θεωρούσε τα πρόσωπα αυτά “ευάλωτα” λόγω του επαγγέλματός τους
• την υποχρέωση του προσφεύγοντος σε καταβολή δικαστικών εξόδων ως “τιμωρία” του για την υποβολή καταγγελίας
• το γεγονός πως, ενώ η προσφυγή του προσφεύγοντος κατά της πρωτόδικης απορριπτικής διάταξης στην μήνυσή του καταχωρίστηκε και διαβιβάστηκε στον εισαγγελέα του Εφετείου κανονικά, δεν εξηγείται γιατί φάνηκε να καταχωρείται την ίδια μέρα από τον διευθυντή της φυλακής, γεγονός που αποτέλεσε την αφορμή για εκ νέου απόρριψη αυτής από τον Εισαγγελέα Εφετών ως μη κατατεθείσα νομότυπα, χωρίς να προχωρήσει στην εξέταση της στην ουσία

Με βάση τα ανωτέρω, το Ε.Δ.Δ.Α. έκρινε πως ο προσφεύγων στερήθηκε το δικαίωμά του σε μία αποτελεσματική έρευνα των παραπόνων του από τις εγχώριες αρχές, και πως το άρθρο 3 παραβιάστηκε στο διαδικαστικό του σκέλος.