Στις 25 Φεβρουαρίου 2020 τέθηκε σε διαβούλευση το σχέδιο νόμου “Δημόσιες υπαίθριες συναθροίσεις”, το οποίο σύμφωνα αιτιολογική έκθεση που το συνόδευε: “…έρχεται να καλύψει ένα αναμφίβολα υπαρκτό κενό στην προστασία των δικαιωμάτων του ανθρώπου υπό το ισχύον Σύνταγμα….Με τις προτεινόμενες ρυθμίσεις επιδιώκεται η διασφάλιση της άσκησης του δικαιώματος του συνέρχεσθαι δημοσίως και εν υπαίθρω… απολύτως εναρμονισμένου με τις επιταγές του άρθρου 11 του Συντάγματος και του άρθρου 11 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου….Ταυτόχρονα, επιχειρείται η σαφής οριοθέτηση των αρμοδιοτήτων της αστυνομικής αρχής στο πλαίσιο μιας έννομης τάξης που σέβεται και υπερασπίζεται τις εγγυήσεις του κράτους δικαίου. …”.
Τον Ιούλιο του 2020 το ως άνω σχέδιο νόμου (με ορισμένες τροποποιήσεις, τις οποίες μπορείτε να δείτε εδώ) ψηφίζεται ως νόμος 4703/2020.
Οι προβλέψεις του ως άνω νόμου προκάλεσαν (και προκαλούν), ωστόσο, προβληματισμούς, καθώς διάφορες διατάξεις του φαίνεται να μην συμβαδίζουν με τα όσα ορίζουν το Σύνταγμα και υπερνομοθετικής ισχύος διατάξεις για την προστασία του δικαιώματος του συνέρχεσθαι (βλ. μεταξύ άλλων τον σχολιασμό των προβλέψεων του νόμου από την Επιστημονική Υπηρεσία της Βουλής, την Ελληνική Ένωση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, την Εθνική Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, τη Διεθνή Αμνηστία, την Συντονιστική Επιτροπή της Ολομέλειας των Προέδρων των Δικηγορικών Συλλόγων, τον καθηγητή Συνταγματικού Δικαίου, Γ. Σωτηρέλη, την καθηγήτρια Νομικής Ε. Συμεωνίδου Καστανίδου-σελ. 5 επ- και τον ΔρΝ-Δικηγόρο, Χ. Κουρουνδή).
Η κριτική που ασκήθηκε επικεντρώθηκε μεταξύ άλλων στα ακόλουθα σημεία του νόμου:
– η υποχρέωση γνωστοποίησης όλων των συναθροίσεων.
Η απαίτηση για ενημέρωση των αρχών για τις συναθροίσεις που πρόκειται να λάβουν χώρα είναι νόμιμες μόνο στο βαθμό που επιτρέπει στα κράτη να σχεδιάζουν επαρκώς τη διευκόλυνση των συναθροίσεων ή προκειμένου να μπορέσουν να “αντιμετωπιστούν” τα προβλήματα και οι περιορισμοί των δικαιωμάτων άλλων ατόμων από την διεξαγωγή μίας συνάθροισης. Ωστόσο, η υποχρέωση γνωστοποίησης όλων (ανεξαιρέτως) των συναθροίσεων δεν μπορεί να θεωρηθεί ότι προβλέφθηκε προκειμένου να εξυπηρετήσει τον ως άνω σκοπό και στη συγκεκριμένη περίπτωση φαίνεται να χρησιμοποιείται ως υποκατάστατο/λειτουργικό ισοδύναμο της (συνταγματικά ανεπίτρεπτης) λήψης προηγούμενης άδειας για την πραγματοποίηση των συναθροίσεων.
Η παρ. 2 του άρθρου 11 του Συντάγματος προβλέπει τους όρους υπό τους οποίους μπορεί να απαγορευθεί μία συνάθροιση και να περιορισθεί το δικαίωμα του συνέρχεσθαι. Ο κοινός νομοθέτης έχει τη δυνατότητα να εξειδικεύσει τους όρους αυτούς αλλά όχι να προβλέψει νέους λόγους περιορισμού του δικαιώματος. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, ωστόσο, ο κοινός νομοθέτης δεν προχωρά μόνο στην εξειδίκευση των λόγων περιορισμού αλλά προχωρά επίσης και στην πρόβλεψη κάποιων νέων. Ειδικότερα, προβλέπεται η δυνατότητα απαγόρευσης των συναθροίσεων στην περίπτωση που λαμβάνει χώρα κάποια άλλη διαδήλωση με αντίθετο σκοπό (βλ. περ. γ παρ. 1 άρθρου 7 ν. 4703/2020) καθώς και η δυνατότητα διάλυσης μίας συνάθροισης στην περίπτωση που δεν έχει γνωστοποιηθεί στις αρχές (βλ. περ. δ παρ. 1 άρθρου 9). Ακόμα, η χρήση αόριστων, ασαφών και αξιολογικών εννοιών που μπορούν να ερμηνευθούν κατά το δοκούν (όπως π.χ. η “δυσανάλογη” διατάραξη της κοινωνικοοικονομικής ζωής της παρ. 1 του άρθρου 8 του νόμου) προκειμένου να επιβληθούν περιορισμοί και η μη ρητή οριοθέτηση της δράσης της αστυνομίας ως προς τα μέσα που μπορούν να χρησιμοποιηθούν και τους περιορισμούς που μπορούν να επιβληθούν, γεννούν επίσης προβληματισμούς.
Οι προβλέψεις του άρθρου 4 για τις υποχρεώσεις του οργανωτή μίας συνάθροισης (συνεργασία με τις αστυνομικές αρχές, συμμόρφωση στις υποδείξεις τους, ορισμός επαρκούς αριθμού ατόμων για περιφρούρηση κοκ) καθώς και του άρθρου 13 περί (νόθου αντικειμενικής/ τεκμαιρόμενης) ευθύνης του ως άνω προσώπου να αποζημιώσει όσους υπέστησαν βλάβη από τους συμμετέχοντες στη συνάθροιση, φαίνεται αφενός να έρχονται σε αντίθεση με τις αρχές της ενοχής και της υπαιτιότητας και αφετέρου να θέτουν σοβαρά εμπόδια ή ακόμα και καθιστούν αδύνατη την άσκηση του δικαιώματος, συνιστώντας αντικίνητρο για την διοργάνωση μίας συνάθροισης ή ακόμα και έμμεσο περιορισμό της άσκησης του δικαιώματος. Επίσης, η ασάφεια που χαρακτηρίζει τη ρύθμιση των ευθυνών του οργανωτή αφήνει περιθώρια καταχρήσεων (εκ μέρους των αρχών). Τέλος, καθώς την υποχρέωση να προστατεύουν την δημόσια ασφάλεια έχουν οι αστυνομικές αρχές και όχι ο εκάστοτε οργανωτής, η μετάθεση της ευθύνης για την ομαλή διεξαγωγή της συνάθροισης στους πολίτες-οργανωτές δεν είναι συμβατή με το Σύνταγμα.
Κριτική ασκήθηκε επίσης στο γεγονός ότι δεν προηγήθηκε της ψήφισης του νόμου ο αναγκαίος θεσμικός διάλογος και μία ευρύτερη διαβούλευση (με οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, συνδικαλιστές οργανώσεις κοκ).
Το δικαίωμα του συνέρχεσθαι αποτελεί ένα δικαίωμα άρρηκτα συνδεδεμένο με την έννοια της δημοκρατίας και κατοχυρώνεται μεταξύ άλλων στο άρθρο 11 του Συντάγματος, το άρθρο 11 της ΕΣΔΑ, το 12 του Χάρτη Θεµελιωδών Δικαιωµάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης και το άρθρο 21 του Διεθνούς Συµφώνου για τα ατοµικά και τα πολιτικά δικαιώµατα (ΔΣΑΠΔ).
O όποιος περιορισμός του δικαιώματος (όπως και όλων των δικαιωμάτων) είναι νόμιμος μόνο εφόσον λαμβάνει χώρα κατά τρόπο συνταγματικά επιτρεπτό και δικαιολογημένο, τηρουμένων κάποιων βασικών δικαιοκρατικών εγγυήσεων, όπως μεταξύ άλλων της αρχής της αναλογικότητας και της απαγόρευσης παραβίασης του πυρήνα του δικαιώματος.
Με το ν. 4703/2020 διαμορφώνεται ένα νομικό πλαίσιο που ρυθμίζει την άσκηση του δικαιώματος του συνέρχεσθαι.
Πολλές, ωστόσο, από τις διατάξεις του νόμου 4703/2020 γεννούν αμφιβολίες σχετικά με το αν ο κοινός νομοθέτης ρύθμισε την άσκηση του δικαιώματος του συνέρχεσθαι κατά τρόπο σύμφωνο με τα όσα ορίζει το Σύνταγμα.
Η υποχρέωση γνωστοποίησης της συνάθροισης, οι ασαφείς όροι δυνάμει των οποίων περιορίζεται το δικαίωμα, οι διευρυμένοι λόγοι απαγόρευσης και διάλυσης μίας συνάθροισης και οι προβλεφθείσες υποχρεώσεις και ευθύνες του οργανωτή αποτελούν μερικές από τις “προβληματικές” αυτές προβλέψεις.
Το γεγονός ότι οι ρυθμίσεις του υπό κρίση νόμου φαίνεται να συνιστούν μία αδικαιολόγητη παρέμβαση στην ελευθερία του συνέρχεσθαι που θίγει ανεπίτρεπτα τον πυρήνα του δικαιώματος, δεν μπορεί να γίνει δεκτό σε ένα κράτος δικαίου.
Αριθμός Λογαριασμού: 1100 0232 0016 560
IBAN: GR56 0140 1100 1100 0232 0016 560
BIC: CRBAGRAA
Στον αγώνα μας για Λογοδοσία και Διαφάνεια, απέναντι σε οτιδήποτε υπονομεύει τις αρχές της Δημοκρατίας και του Κράτους Δικαίου.
Γιατί η Δημοκρατία δεν είναι αυτονόητη.
Είναι στο χέρι μας να μη στεκόμαστε απαθείς ή κυνικοί.
Δες πώς μπορείς να μας βοηθήσεις, εδώ!