Παρατάσεις στις προθεσμίες υποβολής των δηλώσεων πόθεν έσχες: Η εξαίρεση που φαίνεται να μετατρέπεται σε κανόνα

Παρά το γεγονός ότι ο νόμος προβλέπει συγκεκριμένες προθεσμίες υποβολής των δηλώσεων περιουσιακής κατάστασης, τα τελευταία χρόνια παρατηρείται πως οι προθεσμίες αυτές παρατείνονται κάθε έτος. Η τακτική αυτή των «κατ’ εξαίρεση» παρατάσεων φαίνεται να λαμβάνει πάγιο χαρακτήρα, συνεχιζόμενη και κατά τα έτη 2023 και 2024. Οι προβλεπόμενες στους ν. 5072/2023, 5113/2024 και 5167/2024 παρατάσεις είχαν ως αποτέλεσμα η προθεσμία υποβολής των δηλώσεων για τα έτη 2023 (χρήση 2022) και 2024 (χρήση 2023) να φτάσει τελικά να είναι η 28η-2-2025. Το γεγονός αυτό δεν μπορεί παρά να προκαλεί προβληματισμούς κυρίως λόγω του ότι οι καθυστερήσεις στην υποβολή των δηλώσεων οδηγούν με τη σειρά τους και στην καθυστέρηση τόσο του ελέγχου όσο και της δημοσίευσής των δηλώσεων (όπου αυτή προβλέπεται), με ότι αυτό συνεπάγεται για την επίτευξη των σκοπών της διαφάνειας και της λογοδοσίας.

α) Τον Νοέμβριο του 2023 (δηλαδή λίγους μήνες μετά την ψήφιση του νόμου 5026), κατατίθεται στη Βουλή η υπ’ αριθμ. 45/14/30-11-2023 τροπολογία. Με το άρθρο 2 της εν λόγω τροπολογίας (το οποίο έφερε τον τίτλο «Παράταση προθεσμίας υποβολής Δηλώσεων Περιουσιακής Κατάστασης….» και ψηφίστηκε τελικά ως άρθρο 119 του ν. 5072/2023) προβλεπόταν η προσθήκη παραγράφου 7 στο άρθρο 44 του ν. 5026/2023 (μεταβατικές διατάξεις) ως εξής: «7. Δηλώσεις Περιουσιακής Κατάστασης και Οικονομικών Συμφερόντων: α) αρχικές, με απόκτηση ιδιότητας υπόχρεου από την 28η.2.2023 έως και την 31η.3.2024, και β) ετήσιες του έτους 2023 (χρήση 2022) υποβάλλονται μέχρι και την 30ή.6.2024 κατ’ εξαίρεση των προθεσμιών που ορίζονται στο  πρώτο και τέταρτο εδάφιο της παρ. 1 του άρθρου 18, περί χρόνου υποβολής της Δήλωσης Περιουσιακής Κατάστασης και στο άρθρο 23 περί Δήλωσης Οικονομικών Συμφερόντων». Σύμφωνα με την ανάλυση συνεπειών ρύθμισης που συνοδεύει την εν λόγω τροπολογία: «Η εν λόγω παράταση καθίσταται αναγκαία προκειμένου να επιτευχθεί η ομαλή και ασφαλής μετάβαση στο νέο καθεστώς που εισήγαγε ο ν. 5026/2023 ως προς τον τρόπο υποβολής των δηλώσεων και να διασφαλιστεί η αποτελεσματική λειτουργία της νέας ηλεκτρονικής πλατφόρμας χωρίς την ύπαρξη προβλημάτων που θα δημιουργούσαν πρόσθετα διαδικαστικά βάρη για τον διοικούμενο είτε ερμηνευτικές αμφιβολίες για εγκυρότητα των δηλώσεων» (σελ. 9 αρχείου τροπολογίας) και «Η προτεινόμενη ρύθμιση εισάγει εξαίρεση από τις προθεσμίες που ορίζονται πρώτο και τέταρτο εδάφιο της παρ. 1 του άρθρου 18 του ν. 5026/2023 περί χρόνου υποβολής Δήλωσης Περιουσιακής Κατάστασης και στο άρθρο 23 του ιδίου νόμου περί Δήλωσης Οικονομικών Συμφερόντων. Για τους λόγους αυτούς η παρέμβαση στον ν. 5026/2023 γίνεται στο άρθρο 44 με την προσθήκη παρ. 7 λόγω του μεταβατικού χαρακτήρα της διάταξης που προτείνεται αποκλειστικά ενόψει της πρώτης λειτουργίας και εφαρμογής του νέου συστήματος υποβολής των σχετικών δηλώσεων» (σελ. 15). Σημειώνεται, τέλος, ότι η ως άνω τροπολογία ήταν άσχετη και εκπρόθεσμη (βλ. περισσότερα εδώ). 

β) Τον Ιούνιο του 2024 (κάποιες ημέρες πριν να παρέλθει η προθεσμία υποβολής των δηλώσεων που είχε τεθεί με το άρθρο 119 του ν. 5072/2023) κατατίθεται στη Βουλή η υπ’ αριθμ. 182/45/19-6-2024 τροπολογία. Με το άρθρο 1 της εν λόγω τροπολογίας (το οποίο έφερε τον τίτλο «Υποβολή Δηλώσεων Περιουσιακής Κατάστασης και Οικονομικών Συμφερόντων» και ψηφίστηκε τελικά ως άρθρο 68 του ν. 5113/2024) προβλεπόταν, μεταξύ άλλων, ότι «1. Οι Δηλώσεις Περιουσιακής Κατάστασης και Οικονομικών Συμφερόντων: α) αρχικές, με απόκτηση ιδιότητας υπόχρεου από την 28η.2.2023 έως και την 30ή.9.2024, και β) ετήσιες του έτους 2023 (χρήση 2022) και του έτους 2024 (χρήση 2023) υποβάλλονται σύμφωνα με τις διατάξεις του ν. 5026/2023 (Α’ 45) μέχρι και την 31η.12.2024, κατ’ εξαίρεση των προθεσμιών που ορίζονται στο πρώτο και τέταρτο εδάφιο της παρ. 1 του άρθρου 18 του ν. 5026/2023, περί του χρόνου υποβολής Δήλωσης Περιουσιακής Κατάστασης, και στο άρθρο 23 του ν. 5026/2023, περί Δήλωσης Οικονομικών Συμφερόντων». Σύμφωνα με την ανάλυση συνεπειών ρύθμισης που συνοδεύει την εν λόγω τροπολογία: «Η προτεινόμενη ρύθμιση προβλέπει εξαίρεση από τις προθεσμίες που ορίζονται στο …. Ν. 5026/2023. Η εξαίρεση καθίσταται αναγκαία προκειμένου αφενός να διευκολυνθεί η ασφαλής μετάβαση στο καθεστώς που εισήγαγε ο ν. 5026/2023…και αφετέρου να διασφαλιστεί η εύρυθμη λειτουργία νέας ηλεκτρονικής πλατφόρμας υποβολής Δ.Π.Κ. και Δ.Ο.Σ., χωρίς προβλήματα που θα δημιουργούσαν πρόσθετα διαδικαστικά βάρη για τον διοικούμενο ή ερμηνευτικές αμφιβολίες για την εγκυρότητα των δηλώσεων» (σελ. 6 αρχείου τροπολογίας). Σημειώνεται, τέλος, ότι η ως άνω τροπολογία ήταν άσχετη και εκπρόθεσμη (βλ. περισσότερα εδώ) και ότι με τη συγκεκριμένη διάταξη δεν τροποποιήθηκε κάποιο άρθρο του ν. 5026/2023. 

γ) Τον Ιούλιο του 2024 ψηφίζεται ο ν. 5130/2024, με τον οποίο τροποποιούνται μία σειρά διατάξεων του ν. 5026/2023. Με το άρθρο 17 προστίθεται, μεταξύ άλλων, παράγραφος 8 στο άρθρο 44 του ν. 5026/2023 (μεταβατικές διατάξεις), η οποία προβλέπει πως: «8. Για την πρώτη εφαρμογή του παρόντος νόμου, καταληκτική ημερομηνία για υποβολή Δ.Π.Κ. και Δ.Ο.Σ. είναι η 31η.12.2024, κατά τα οριζόμενα στο άρθρο 68 του ν. 5113/2024 (Α΄ 96)». Σημειώνεται σε αυτό το σημείο ότι στο πλαίσιο της ανάλυσης συνεπειών ρύθμισης του εν λόγω νόμου δεν φαίνεται να υπάρχει κάποια ειδικότερη αιτιολογία σχετικά με το λόγω για τον οποίο κρίθηκε απαραίτητη η ψήφιση της εν λόγω διάταξης (βλ. σελ. 24-25).   

δ) Τον Δεκέμβριο του 2024 ( κάποιες ημέρες πριν να παρέλθει η προθεσμία υποβολής των δηλώσεων που είχε τεθεί με τους ως άνω αναφερόμενους νόμους) κατατίθεται στη Βουλή η υπ’ αριθμ. 300/7/18-12-2024 τροπολογία. Στο άρθρο 2 της εν λόγω τροπολογίας (το οποίο έφερε τον τίτλο «Παρατάσεις ισχύος άλλων ρυθμίσεων» και ψηφίστηκε τελικά ως άρθρο 37 του ν. 5167/2024), προβλεπόταν μεταξύ άλλων ότι: «5. Η προθεσμία των περ. α) και β) της παρ. 1 του άρθρου 68 του ν. 5113/2024 (Α΄ 96), περί υποβολής Δηλώσεων Περιουσιακής Κατάστασης και Οικονομικών Συμφερόντων μέχρι και την 31η Δεκεμβρίου 2024, παρατείνεται έως την 28η Φεβρουαρίου 2025». Σύμφωνα με την ανάλυση συνεπειών ρύθμισης που συνοδεύει την εν λόγω τροπολογία: «Επειδή λειτουργεί νέα πλατφόρμα υποβολής Δ.Π.Κ. και Δ.Ο.Σ. για πρώτη φορά μέσω διαλειτουργικότητας μεγάλου αριθμού φορέων, απαιτείται ο απαραίτητος χρόνος για την εξοικείωση των χρηστών με αυτή. Επιπλέον πρέπει να εξασφαλισθεί ότι δεν θα προκληθούν προβλήματα στο σύστημα από την ταυτόχρονη υποβολή μεγάλου αριθμού αιτήσεων από τους υπόχρεους μέχρι το τέλος του έτους» (σελ. 11 αρχείου τροπολογίας) και «Με την προτεινόμενη παράταση της προθεσμίας… μέχρι την 28η Φεβρουαρίου 2025 αποφεύγεται η υπερφόρτωση του συστήματος της ηλεκτρονικής εφαρμογής e-pothen από την υπέρμετρη επιβάρυνσή του, συνεπεία της αναμενόμενης υποβολής εξαιρετικά υψηλού αριθμού δηλώσεων κατά το χρονικό διάστημα που απομένει μέχρι τη λήξη της προθεσμίας στο τέλος του έτους… Ενόψει των ανωτέρω, η προτεινόμενη ρύθμιση διευκολύνει την εύρυθμη ολοκλήρωση της διαδικασίας υποβολής κατά πρώτη εφαρμογή του ν. 5026/2023, καθότι έως σήμερα έχει υποβληθεί οριστικά το 25% περίπου των δηλώσεων, και δεδομένης της καθυστερημένης αποστολής στοιχείων από τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα και πιστωτικούς οργανισμούς και του χρόνου έναρξης λειτουργίας της πλατφόρμας» (σελ. 20).  Σημειώνεται, τέλος, ότι η ως άνω τροπολογία ήταν άσχετη και εκπρόθεσμη (βλ. περισσότερα εδώ) και ότι με τη συγκεκριμένη διάταξη δεν τροποποιήθηκε κάποιο άρθρο του ν. 5026/2023.

Γ. Αν και οι παρατάσεις της προθεσμίας υποβολής των δηλώσεων που έλαβαν χώρα κατά τα έτη 2023 και 2024 θα μπορούσαν να δικαιολογηθούν εν μέρει από την αλλαγή του νόμου και τη συνακόλουθη ανάγκη αναδιαμόρφωσης του ηλεκτρονικού συστήματος, η επαναλαμβανόμενη ψήφιση «κατ’ εξαιρέσεων διατάξεων» θα μπορούσε ευλόγως να χαρακτηριστεί από υπερβολική έως και καταχρηστική. Άλλωστε, λόγω των εν λόγω παρατάσεων η προθεσμία για την υποβολή των δηλώσεων (και ως εκ τούτου η πρώτη θα μπορούσαμε να πούμε -επί της ουσίας- εφαρμογή του ν. 5026/2023) έφτασε να απέχει δύο χρόνια από την ψήφισή του. 

Δυστυχώς, η πρακτική που ακολουθείται τα τελευταία χρόνια φαίνεται να έχει καταστήσει κανόνα την παράταση των προθεσμιών υποβολής και εξαίρεση την τήρηση της προθεσμίας που προβλέπουν οι γενικές διατάξεις του (εκάστοτε ισχύοντος) νόμου για το πόθεν έσχες, γεγονός που δεν μπορεί παρά να προκαλεί προβληματισμούς. 

Οι προβληματισμοί αυτοί δεν περιορίζονται δε, στο γεγονός ότι οι διατάξεις του νόμου όσον αφορά το ζήτημα προθεσμιών (αλλά και των αντίστοιχων κυρώσεων) φαίνεται συστηματικά να παραβλέπονται. Και τούτο διότι οι «καθυστερήσεις» στην υποβολή των δηλώσεων δεν μπορούν παρά να οδηγούν και σε μεγάλες καθυστερήσεις τόσο στον έλεγχο όσο και στη δημοσίευση (όπου αυτό προβλέπεται) των αντίστοιχων δηλώσεων με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την επίτευξη των σκοπών της διαφάνειας, της λογοδοσίας και της καταπολέμησης της διαφθοράς που εγκαθιδρύεται από τον έλεγχο των πόθεν έσχες. Λαμβάνοντας υπ’ όψιν τον μεγάλο όγκο των δηλώσεων που θα πρέπει τελικά να ελεγχθούν, αφ’ ης στιγμής δηλώσεις περισσότερων ετών υποβάλλονται κατά τον ίδιο χρόνο, οι προβληματισμοί σχετικά με την επίτευξη των ως άνω στόχων αλλά και την αποτελεσματικότητα του ελέγχου των δηλώσεων, δυστυχώς εντείνονται.