Η ελευθερία της έκφρασης, προβλεπόμενη στο άρθρο 10 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (εφ’ εξής ΕΣΔΑ), αποτελεί ένα από τα βασικά θεμέλια της δημοκρατικής κοινωνίας και μια από τις βασικές προϋποθέσεις για την πρόοδό της και την ανάπτυξη κάθε ανθρώπου. Τα κράτη οφείλουν όχι μόνο να απέχουν από επεμβάσεις στο συγκεκριμένο δικαίωμα αλλά παράλληλα οφείλουν να λαμβάνουν και μέτρα για την αποτελεσματική προστασία του. Οι περιορισμοί της ελευθερίας της έκφρασης, όπως προβλέπονται στην παρ. 2 του άρθρου 10 της ΕΣΔΑ πρέπει να ερμηνεύονται αυστηρά και η ανάγκη για τυχόν περιορισμούς του δικαιώματος πρέπει να αποδεικνύεται πειστικά. Ειδικότερα, η όποια επέμβαση δημόσιας αρχής στο δικαίωμα της έκφρασης πρέπει να προβλέπεται από το νόμο, να είναι απαραίτητη για μια δημοκρατική́ κοινωνία και μέσω αυτής να επιδιώκεται κάποιος από τους αναφερόμενους στην παρ. 2 σκοπός. Αν κάτι από τα ανωτέρω δεν ισχύει, τότε κρίνεται ότι υπάρχει παραβίαση του άρθρου 10 (βλ. περισσότερα για τα ανωτέρω ζητήματα σε οδηγό για το άρθρο 10 της Σύμβασης, εισήγηση Χ. Ράμμου και διπλωματική εργασία Κ. Λύρα-Χατζή).
Το έτος 2017 εκδόθηκαν δύο αποφάσεις κατά της Ελλάδας από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (εφ’ εξής ΕΔΔΑ) στο πλαίσιο των οποίων διαπιστώθηκε παραβίαση του άρθρου 10 της ΕΣΔΑ. Ειδικότερα:
Α. Τον Ιανουάριο του 2017 εκδόθηκε η απόφαση (βλ. 1, 2) στην υπόθεση Καψής και Δανίκας κατά Ελλάδας (αρ. προσφυγής 52137/12).
Στη συγκεκριμένη υπόθεση οι προσφεύγοντες- δημοσιογράφοι ισχυρίστηκαν ότι η καταδίκη τους από τα αστικά δικαστήρια στην καταβολή αποζημίωσης προς την Π.Μ. συνιστά παραβίαση του δικαιώματός τους στην ελευθερία της έκφρασης.
Ειδικότερα, ο 2ος προσφεύγων κατά το έτος 2004 είχε συγγράψει ένα άρθρο στην εφημερίδα «ΤΑ ΝΕΑ», το οποίο αναφερόταν και στην Π.Μ.. Το 2015, η Π.Μ. κατέθεσε αγωγή κατά του 1ου προσφεύγοντα (ως διευθυντή της εφημερίδας) και του 2ου προσφεύγοντα (ως συντάκτη του δημοσιεύματος), λόγω του περιεχομένου του ως άνω άρθρου. Τόσο σε πρώτο όσο και σε δεύτερο βαθμό (με αποφάσεις του 2006 και του 2007 αντίστοιχα), τα ελληνικά δικαστήρια καταδίκασαν τους τρεις εναγόμενους (πλέον των προσφευγόντων η αγωγή στρεφόταν και κατά του εκδότη της εφημερίδας) να καταβάλλουν αλληλέγγυα και εις ολόκληρον στην Π.Μ. το ποσό των 30. 000 ευρώ. Η αίτηση αναίρεσης που ασκήθηκε από τους προσφεύγοντες απορρίφθηκε από τον Άρειο Πάγο το 2011 (με την απόφαση να καθαρογράφεται τον Φεβρουάριο του 2012).
Το ΕΔΔΑ αφού ανέφερε μεταξύ άλλων πως α) η φράση «παγκοίνως άγνωστη» αποτελεί μάλλον αξιολογική κρίση και όχι γεγονός, β) τα εθνικά δικαστήρια δεν μετέφεραν τις επίμαχες εκφράσεις μέσα στο γενικό πλαίσιο της υπόθεσης για να αξιολογήσουν την πρόθεση των προσφευγόντων, αλλά αντίθετα εξέτασαν την επίδικη φράση αποκόβοντάς την από το ευρύτερο πλαίσιο του δημοσιεύματος, γ) οι εκφράσεις που χρησιμοποίησε ο 2ος προσφεύγων στο άρθρο του δεν μπορούν να θεωρηθούν ως άσκοπες προσβολές μιας και η Π.Μ. κατείχε μία σχεδόν πολιτική θέση, θα ασκούσε δημόσια εξουσία και ως εκ τούτου έπρεπε να αναμένει ότι ο διορισμός της θα υπόκειτο σε ενδελεχή εξέταση εκ μέρους του τύπου, δ) τα εθνικά δικαστήρια δεν προέβησαν σε ανάλυση της οικονομικής κατάστασης των προσφευγόντων προκειμένου να καθορίσουν την αποζημίωση, έκρινε πως στη συγκεκριμένη περίπτωση υπήρξε παραβίαση του άρθρου 10 της ΕΣΔΑ. Ειδικότερα, θεώρησε πως η καταδίκη αυτή των προσφευγόντων από τα πολιτικά δικαστήρια δεν ήταν αναγκαία σε μία δημοκρατική κοινωνία, καθώς οι εθνικές αρχές δεν έδωσαν προσήκοντες και επαρκείς λόγους για να δικαιολογήσουν την καταδίκη των προσφευγόντων στην καταβολή αποζημίωσης, η ποινή δεν ήταν ανάλογη προς τον επιδιωκόμενο θεμιτό σκοπό και η καταδίκη αυτή δεν ανταποκρινόταν σε μία επιτακτική κοινωνική ανάγκη.
Β. Τον Μάρτιο του 2017 εκδόθηκε η απόφαση (βλ. 1, 2) στην υπόθεση Αθανάσιος Μακρής κατά Ελλάδας (αρ. προσφυγής 55135/10).
Στη συγκεκριμένη υπόθεση ο προσφεύγων ισχυρίστηκε ότι η καταδίκη του από τα ποινικά δικαστήρια προσέβαλε το δικαίωμά του στην ελευθερία της έκφρασης.
Ειδικότερα, τον Ιανουάριο του 2007 ο προσφεύγων (δημοτικός σύμβουλος και επικεφαλής της παράταξης της Αντιπολίτευσης «Η ενότητα» στην Σαλαμίνα) διένειμε στα μέλη του Δημοτικού Συμβουλίου ένα κείμενο-καταγγελία που αφορούσε τη διαδικασία που ακολουθήθηκε για τη διακήρυξη του διαγωνισμού και την σύναψη της σύμβασης για το έργο του δικτύου αποχέτευσης λυμάτων του Δήμου Σαλαμίνος. Το κείμενο αυτό στη συνέχεια δημοσιεύθηκε και στον Τύπο.
Κατόπιν έγκλησης του απερχόμενου δημάρχου Σαλαμίνας (Β.Α.), ο προσφεύγων καταδικάστηκε το 2008 για το έγκλημα της συκοφαντικής δυσφήμησης από το Πλημμελειοδικείο Πειραιώς. Το πρωτοβάθμιο δικαστήριο έκρινε μεταξύ άλλων πως ο κατηγορούμενος γνώριζε ότι τα καταγγελλόμενα με το ως άνω κείμενο ήταν ψευδή και ικανά να προσβάλλουν την τιμή του Β.Α. και πως με τους όρους που χρησιμοποίησε στο κείμενο-καταγγελία του υπερέβη σαφώς τα όρια τα αποδεκτής από τον νόμο κριτικής, παρουσιάζοντας κατά τρόπο υποτιμητικό τα πρόσωπα που εμπλέκονται στο συγκεκριμένο έργο. Το 2009, το δευτεροβάθμιο δικαστήριο επικύρωσε την κρίση του Πλημμελειοδικείου αλλά μείωσε την ποινή που επιβλήθηκε στον προσφεύγοντα σε φυλάκιση έξι μηνών με αναστολή. Το 2010 η αίτηση αναίρεσης του προσφεύγοντα απορρίφθηκε από τον Άρειο Πάγο.
Το ΕΔΔΑ αφού υπενθύμισε μεταξύ άλλων ότι «αποδίδει την μεγαλύτερη σημασία στην ελευθερία της έκφρασης μέσα στο πλαίσιο του πολιτικού διαλόγου και θεωρεί ότι δεν επιτρέπεται περιορισμός του πολιτικού λόγου χωρίς επιτακτικό λόγο», ότι «ο ελεύθερος πολιτικός διάλογος είναι πρωταρχικής σημασίας για την δημοκρατική λειτουργία» και ότι «μία προσβολή της ελευθερίας της έκφρασης μπορεί να έχει αποτρεπτικό αποτέλεσμα ως προς την άσκηση της ελευθερίας αυτής… έναν κίνδυνο τον οποίο ο σχετικά μέτριος χαρακτήρας των κυρώσεων δεν θα επαρκούσε για να εξαφανίσει», κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η ποινική καταδίκη του προσφεύγοντος συνιστούσε μία δυσανάλογη παρέμβαση στο δικαίωμα του τελευταίου στην ελευθερία της έκφρασης και ως εκ τούτου στη συγκεκριμένη περίπτωση υπήρξε παραβίαση του άρθρο 10 της ΕΣΔΑ.
Τα θεμελιώδη δικαιώματα που θα πρέπει να απολαμβάνει κάθε πολίτης κατοχυρώνονται μεταξύ άλλων από την Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου. Ο σεβασμός των θεμελιωδών αυτών δικαιωμάτων αποτελεί ένα από τα βασικά συστατικά ενός κράτους δικαίου.
Ωστόσο, κατά το έτος 2017, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου εξέδωσε δύο αποφάσεις στο πλαίσιο των οποίων έκρινε ότι το δικαίωμα των προσφεύγοντων στην ελευθερία της έκφρασης παραβιάστηκε από τις εθνικές αρχές.
Αριθμός Λογαριασμού: 1100 0232 0016 560
IBAN: GR56 0140 1100 1100 0232 0016 560
BIC: CRBAGRAA
Στον αγώνα μας για Λογοδοσία και Διαφάνεια, απέναντι σε οτιδήποτε υπονομεύει τις αρχές της Δημοκρατίας και του Κράτους Δικαίου.
Γιατί η Δημοκρατία δεν είναι αυτονόητη.
Είναι στο χέρι μας να μη στεκόμαστε απαθείς ή κυνικοί.
Δες πώς μπορείς να μας βοηθήσεις, εδώ!
