Η αλλαγή του άρθρου 191 του Ποινικού Κώδικα, και οι κίνδυνοι για την ελευθερία της έκφρασης

Με τον νόμο 4855/2021 “Τροποποιήσεις του Ποινικού Κώδικα, του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας και άλλες επείγουσες διατάξεις”, λαμβάνουν χώρα εκτεταμένες αλλαγές στο νέο Ποινικό Κώδικα (Π.Κ) και τον νέο Κώδικα Ποινικής Δικονομίας (Κ.Π.Δ). Μέσα στις διατάξεις που τροποποιήθηκανείναι και αυτή του άρθρου 191 του Π.Κ. που αφορά τη διασπορά ψευδών ειδήσεων. Με την ψήφιση του  άρθρου 36 του νόμου 4855/2021, άλλαξε σε μεγάλο βαθμό το αδίκημα της διασποράς ψευδών ειδήσεων και “διευρύνθηκε” το πεδίο εφαρμογής του (για την μορφή του άρθρου πριν και μετά την αλλαγή που επήλθε με το νόμο 4855/2021 στον νέο Π.Κ. βλ. σελ. 25 συγκριτικού πίνακα παλαιών και νέων διατάξεων και για το σκοπό που η προτεινόμενη αλλαγή εξυπηρετεί βλ. σελ. 124 αιτιολογικής έκθεσης καθώς και το από 4-11-2021 άρθρο).

Πλέον, λοιπόν, προβλέπεται ότι: “Όποιος δημόσια ή μέσω του διαδικτύου διαδίδει ή διασπείρει με οποιονδήποτε τρόπο ψευδείς ειδήσεις που είναι ικανές να προκαλέσουν ανησυχίες ή φόβο στους πολίτες ή να κλονίσουν την εμπιστοσύνη του κοινού στην εθνική οικονομία, στην αμυντική ικανότητα της χώρας ή στη δημόσια υγεία τιμωρείται με φυλάκιση τουλάχιστον τριών (3) μηνών και χρηματική ποινή. Εάν η πράξη τελέστηκε επανειλημμένα μέσω του τύπου ή μέσω διαδικτύου, ο υπαίτιος τιμωρείται με φυλάκιση τουλάχιστον έξι (6) μηνών και χρηματική ποινή. Με την ίδια ποινή τιμωρείται και ο πραγματικός ιδιοκτήτης ή εκδότης του μέσου με το οποίο τελέστηκαν οι πράξεις των προηγούμενων εδαφίων”. 

Για την στοιχειοθέτηση του εγκλήματος αρκεί πλέον η δυνατότητα των ψευδών ειδήσεων να προκαλέσουν ανησυχία ή φόβο ή να κλονίσουν την εμπιστοσύνη του κοινού. Απαιτείται λοιπόν και αρκεί να μπορεί να επέλθει κάποιος κίνδυνος, χωρίς να χρειάζεται να επέλθει κάποιο αποτέλεσμα/βλάβη. Με τον τρόπο αυτό, το εύρος των συμπεριφορών που μπορούν να τιμωρηθούν βάσει αυτής της διάταξης μεγαλώνει και καθίσταται ασαφές και αόριστο το ποια συμπεριφορά είναι τελικά ποινικά αποδοκιμαστέα. Το γεγονός αυτό με τη σειρά του οδηγεί στον υπέρμετρο περιορισμό άλλων συνταγματικών δικαιωμάτων. 

Παρά το γεγονός ότι η αντιμετώπιση του φαινομένου της παραπληροφόρησης κρίνεται γενικά ως μία αποδεκτή και ίσως επιτακτική ανάγκη, η ποινικοποίηση μίας τέτοιας συμπεριφοράς (της διασποράς ψευδών ειδήσεων) πρέπει να λαμβάνει χώρα με προσοχή (βλ. μεταξύ άλλων  για τα ζητήματα αυτά Φ. Σπυρόπουλο, Α. Λεμοντζή και Α. Αιμιλιανίδη). Και αυτό επειδή μία τέτοια διάταξη ενδέχεται να περιορίζει ανεπίτρεπτα ή να παραβιάζει δικαιώματα, όπως αυτά των άρθρων 5, 5Α, 14 και 16 του Συντάγματος, του άρθρου 10 της ΕΣΔΑ και του άρθρου 11 του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ. Ειδικότερα αναφερόμαστε στην ελευθερία της έκφρασης, το δικαίωμα στην πληροφόρηση, την ελευθερία του τύπου και την προστασία της επιστημονικής έρευνας (βλ. μεταξύ άλλων παρατηρήσεις Ένωσης Δικαστών και Εισαγγελέων και δελτίο τύπου Ελληνικής Ένωσης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου).

Οι κίνδυνοι και οι περιορισμοί που προκύπτουν από την αλλαγή του άρθρου 191 στα ως άνω δικαιώματα, προκάλεσαν πλήθος αντιδράσεων, ιδιαίτερα στο δημοσιογραφικό κλάδο. Αναφέρεται μεταξύ άλλων το υπόμνημα της Ένωσης Συντακτών Ημερησίων Εφημερίδων Αθηνών, η ανακοίνωση των συνεργατών του Media Freedom Rapid Response (στα ελληνικά και στα αγγλικά), το κείμενο του Human Rights Watch καθώς και άρθρα της Εφημερίδας των Συντακτών και της Καθημερινής (1, 2). Ανησυχίες κατά τα αναφερόμενα σε άρθρο στην ιστοσελίδα koutipandoras.gr  εξέφρασε και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή.