Αστυνομία στα πανεπιστήμια: «Ομάδες Προστασίας Πανεπιστημιακών Ιδρυμάτων» και προβληματισμοί

Με το άρθρο 18 του ν. 4777/2021 (όπως αυτό τροποποιήθηκε με τον ν. 4937/2022),  προβλέφθηκε η σύσταση Ομάδων Προστασίας Πανεπιστημιακών Ιδρυμάτων (εφ’ εξής ΟΠΠΙ), οι οποίες θα συγκροτούνται από αστυνομικό προσωπικό και ειδικούς φρουρούς που προσλαμβάνονται για το σκοπό αυτό και υπάγονται σε υπηρεσίες της Ελληνικής Αστυνομίας. Αποστολή των ΟΠΠΙ σύμφωνα με την παρ. 4 του ως άνω άρθρου είναι: “η προστασία και ασφάλεια τόσο των προσώπων που βρίσκονται στους χώρους των Α.Ε.Ι., όσο και των υποδομών αυτών” και “είναι αρμόδιες για την άσκηση αστυνομικών καθηκόντων εντός των χώρων των Α.Ε.Ι. και ιδίως για: α) Την πρόληψη της τέλεσης και την αντιμετώπιση κάθε αξιόποινης πράξης εντός των χώρων των Α.Ε.Ι., β) τη στελέχωση και λειτουργία των Κέντρων Ελέγχου και Λήψης Σημάτων και Εικόνων μαζί με το προσωπικό των Α.Ε.Ι., γ) την πραγματοποίηση περιπολιών στο πλαίσιο των καθηκόντων της περ. α΄.”. 

Οι απόψεις που εκφράστηκαν για την συνταγματικότητα αλλά και την εν γένει νομιμότητα και αποτελεσματικότητα της ως άνω πρόβλεψης, ήταν πολλές και διαφορετικές μεταξύ τους. 

Από την μία πλευρά, υποστηρίχθηκε πως η ίδρυση ενός ειδικού σώματος ασφαλείας, το οποίο α) θα υπάγεται στην Ελληνική Αστυνομία και όχι στην αρμοδιότητα και τον έλεγχο των πρυτανικών αρχών, β) θα έχει μόνιμη και διαρκή παρουσία εντός των πανεπιστημιακών χώρων, γ) θα έχει αρμοδιότητες που αφορούν εν γένει την πρόληψη κάθε αξιόποινης πράξης και όχι την καταστολή ή πρόληψη επικείμενων εγκλημάτων με βάση συγκεκριμένες ενδείξεις ή υπονοιες, i) δεν είναι συμβατή με το αυτοδιοίκητο των πανεπιστημίων και εν γένει την ακαδημαϊκή ελευθερία που προβλέπονται στο άρθρο 16 του Συντάγματος και παραβιάζει την αρχή της αναλογικότητας, ii) δεν αποτελεί ενδεδειγμένο ή αποτελεσματικό τρόπο για την ικανοποίηση του επιδιωκόμενου σκοπού (δηλαδή την καταπολέμηση της εγκληματικότητας εντός των χώρων των ΑΕΙ, όπως αυτή αναφέρεται στην αιτιολογική έκθεση του νόμου) και iii) μπορεί να οδηγήσει σε ακραίες και (περισσότερο) προβληματικές καταστάσεις και δημιουργεί ένα διαρκές πεδίο τριβών με τους φορείς του άρθρου 16 παρ. 1 του Συντάγματος κατά την άσκηση των δικαιωμάτων τους [βλ. για τα παραπάνω ζητήματα τα άρθρα των: Φ. Βασιλόγιαννη (καθηγητή Φιλοσοφίας του Δικαίου), Ξ. Κοντιάδη (καθηγητή Συνταγματικού Δικαίου) σε 1, 2, 3, Δ. Καραδήμα (καθηγητή, Αντιπρύτανη ΕΚΠΑ) Χ. Κουρουνδή (Δ.Ν), Α. Παυλόπουλου (Δ.Ν), Δ. Σαραφιανού (Δ.Ν., δικηγόρου) σε 1 και 2, Γ. Σωτηρέλη (καθηγητή Συνταγματικού Δικαίου) σε 1 και 2, Δ. Χριστόπουλου (καθηγητή Πολιτειολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο). 

Σημειώνεται σε αυτό το σημείο πως: 

α) Ο Α. Παυλόπουλος (Δ.Ν) αναφέρει πως: “η αστυνόμευση μιας οποιασδήποτε δημόσιας υπηρεσίας προϋποθέτει ένα ελάχιστο δικαιοκρατικό υπόβαθρο συνιστάμενο σε κάποια σύνδεση της παρουσίας και δυνατότητας αυτοδύναμης ενέργειας της αστυνομικής αρχής με υπαρκτό κίνδυνο (ενδείξεις επικείμενης τέλεσης αδικήματος-ευπαθής στόχος)”.

β) Η Σ. Βιδάλη (καθηγήτρια στο Πάντειο Πανεπιστήμιο) αναφέρει πως: “η εγκληματικότητα που διαπιστώνεται στα ΑΕΙ δεν αποτελεί ένα μόνιμο και ουσιαστικό πρόβλημά τους, με τα στατιστικά μεγέθη της εγκληματικότητας αυτής να μην δικαιολογούν την θέσπιση μόνιμης παρουσίας της αστυνομίας στους πανεπιστημιακούς χώρους. Τα ως άνω υποδεικνύουν ότι η καταπολέμηση της εγκληματικότητας δεν είναι ο λόγος που οδήγησε στην πρόταση για τη δημιουργία της πανεπιστημιακής αστυνομίας”.

γ) Μέλη της πανεπιστημιακής κοινότητας τάσσονταν εξ αρχής (βλ. μεταξύ άλλων 1, 2, 3, 4, 5) και εξακολουθούν να τάσσονται (βλ. μεταξύ άλλων 1, 2, 3, 4, 5, 6 και γενικά ζητήματα σε 7) κατά της πρόβλεψης και λειτουργίας της “Πανεπιστημιακής Αστυνομίας”, καθώς μεταξύ άλλων θεωρήθηκε πως εξυπηρετεί άλλους σκοπούς από τους αναφερόμενους στο νόμο.

δ) Η Πανελλήνια Ομοσπονδία Αστυνομικών Υπαλλήλων, στο πλαίσιο του από 12-1-2021 Διοικητικού Συμβουλίου της ανέφερε πως: “Πρόταση και θέση της Ομοσπονδίας είναι ότι η όποια νέα Υπηρεσία δεν πρέπει να υπάγεται στην Ελληνική Αστυνομία, αλλά στις πρυτανικές αρχές, οι οποίες πρέπει να έχουν την ευθύνη για τη δράση της, σύμφωνα και με τα προβλεπόμενα από το «αυτοδιοίκητο» – ειδικό καθεστώς λειτουργίας των πανεπιστημιακών ιδρυμάτων στη χώρα μας. Τα δε στελέχη της δεν πρέπει να οπλοφορούν ούτε να συγχέεται η δράση τους με τις αρμοδιότητες της Ελληνικής Αστυνομίας”, ενώ όπως σχολίασε η Ζ. Τσιριγώτη (Αντιστράτηγος ΕΛ.ΑΣ ε.α.) στο πλαίσιο συνέντευξής της “Η ίδρυση ειδικού σώματος για τα πανεπιστήμια, προκαλεί πλείστα όσα ερωτηματικά…Εκτιμώ ότι  είναι ευθύνη, δικαίωμα και υποχρέωση των πανεπιστημίων να προστατεύουν τη δημόσια περιουσία τους και είναι πάλι ευθύνη, δικαίωμα αλλά και υποχρέωση της πολιτείας να αναζητεί ευθύνες όταν τα πανεπιστήμια δεν το κάνουν ή το κάνουν πλημμελώς…το μέτρο είναι αναποτελεσματικό και θα επιφέρει πολλά προβλήματα κατά την εφαρμογή του…”.

Από την άλλη πλευρά υποστηρίχθηκε ότι η κατ’ αυτόν τον τρόπο πρόβλεψη των ΟΠΠΙ είναι νόμιμη και σύμφωνη με το Σύνταγμα καθώς μεταξύ άλλων: α) ο πεδίο προστασίας του αυτοδιοίκητου των ΑΕΙ δεν περιλαμβάνει και τις αρμοδιότητες φύλαξής τους και ως εκ τούτου η σύσταση των ΟΠΠΙ και η υπαγωγή τους στην ΕΛ.ΑΣ δεν παραβιάζει το άρθρο 16 παρ. 5, β) ακόμα και αν θεωρηθεί ότι η φύλαξη των πανεπιστημίων υπάγεται στην έννοια του αυτοδιοίκητου,  i) ο περιορισμός του είναι δικαιολογημένος και σύμφωνος με την αρχή της αναλογικότητας, ιδίως λόγω της μακρόχρονης αδυναμίας των πανεπιστημιακών αρχών να προστατεύσουν συνταγματικά αγαθά από φαινόμενα παραβίασής τους, περιστατικά βίας και παραβατικές συμπεριφορές που έχουν λάβει χώρα εντός των πανεπιστημίων και ii) η τοποθέτηση των ΟΠΠΙ στα ΑΕΙ είναι μία αστυνομική- επιχειρησιακή απόφαση, αντίστοιχη με την απόφαση τοποθέτησης αστυνομικών δυνάμεων σε οποιοδήποτε δημόσιο σημείο της ελληνικής επικράτειας, γ) τα καθήκοντα της αστυνόμευσης δεν είναι δυνατόν να εκχωρηθούν και να ασκούνται από ιδιωτική αστυνομία, δ) η καταρχήν αποτροπή των εγκλημάτων εντάσσεται στη λειτουργία της δημόσιας τάξης, δεν συνδέεται λειτουργικά με την ακαδημαϊκή ελευθερία, και αποτελεί εκτίμηση του νομοθέτη ότι τα πανεπιστημιακά όργανα δεν θα μπορούσαν να διασφαλίσουν το έργο αυτό [βλ. για τα παραπάνω ζητήματα μεταξύ άλλων τα άρθρα των: Ε. Βενιζέλου (καθηγητή Συνταγματικού Δικαίου)  Ι. Κουτσούκου (δικηγόρου), Α. Μανιτάκη (ομότιμου καθηγητή) σε 1 και 2, Χ. Τσιλιώτη (καθηγητή Συνταγματικού Δικαίου) σε 1 και 2, πρβλ. και άρθρο Ν. Αλιβιζάτου]