Καταδίκες της Ελλάδας από το ΕΔΔΑ το έτος 2016 για τις συνθήκες κράτησης στις φυλακές

Κατά το έτος 2016 εκδόθηκαν 10 αποφάσεις του ΕΔΔΑ κατά της Ελλάδας, στο πλαίσιο των οποίων διαπιστώθηκε παραβίαση των άρθρων 3 ή/και 13 της ΕΣΔΑ λόγω των συνθηκών κράτησης που επικρατούν στις ελληνικές φυλακές.  

Α. Mε το άρθρο 3 (Απαγόρευση των βασανιστηρίων) της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (εφ’ εξής ΕΣΔΑ) αναγνωρίζεται το απόλυτο δικαίωμα να μην υποβάλλεται κάποιος σε βασανιστήρια ούτε σε ποινή ή μεταχείριση απάνθρωπη ή εξευτελιστική. Με αυτόν τον τρόπο κατοχυρώνεται μία από τις θεμελιώδεις αξίες των δημοκρατικών κοινωνιών (βλ. περισσότερα για το περιεχόμενο του άρθρου 3 σε 1, 2). Ακόμα, το άρθρο 13 (Δικαίωμα πραγματικής προσφυγής) της ΕΣΔΑ καθιερώνει το δικαίωμα σε οποιονδήποτε παραβιάστηκε κάποιο δικαίωμα του από αυτά που αναγνωρίζονται στην ΕΣΔΑ να προσφύγει με τρόπο αποτελεσματικό ενώπιον των εθνικών αρχών και ταυτόχρονα επιβάλλει την υποχρέωση στο κράτος να προβλέψει τα κατάλληλα ένδικα βοηθήματα και μέσα για το σκοπό αυτό (βλ. περισσότερα για το περιεχόμενο του άρθρου 13 σε 1, 2 ).

Η επιβολή μίας στερητικής της ελευθερίας ποινής εξυπηρετεί συγκεκριμένους σκοπούς (ειδική και γενική πρόληψη, επανένταξη του ατόμου) και η έκτισή της έχει ως αποτέλεσμα την στέρηση του δικαιώματος της ελευθερίας. Ο εν λόγω περιορισμός είναι αναμενόμενο να επιδρά με κάποιον τρόπο και στα λοιπά δικαιώματα του ατόμου.

Ωστόσο, για να συμβαδίζουν οι συνθήκες κράτησης με τις επιταγές του άρθρου 3 της ΕΣΔΑ, το κράτος θα πρέπει να εξασφαλίζει ότι α) τα άτομα κρατούνται σε συνθήκες συμβατές με το σεβασμό της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, β) ο τρόπος και η μέθοδος εκτέλεσης των στερητικών της ελευθερίας ποινών δεν υποβάλλει τα άτομα αυτά σε τέτοια εξάντληση ή δοκιμασία που να υπερβαίνει το αναπόφευκτο επίπεδο των δεινών που είναι σύμφυτα με την κράτηση, καθώς και γ) ότι η υγεία και η ευημερία των ατόμων αυτών διασφαλίζονται επαρκώς, ιδίως με την παροχή της απαιτούμενης ιατρικής φροντίδας (βλ. περισσότερα σε 1, 2). 

Η κατάσταση που επικρατεί στις ελληνικές φυλακές αποτελεί ένα ζήτημα που έχει σχολιαστεί επανειλημμένα από την Επιτροπή για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων και της Απάνθρωπης ή Ταπεινωτικής Μεταχείρισης ή Τιμωρίας (CPT) αναδεικνύοντας το ότι οι συνθήκες υπό τις οποίες κρατούνται πολλοί κρατούμενοι προσβάλλουν την ανθρώπινη αξιοπρέπεια  (βλ. μεταξύ άλλων 1, 2 και γενικά 3). Για χρόνιες και επίμονες παθογένειες του ελληνικού σωφρονιστικού συστήματος κάνει λόγο και ο Συνήγορος του Πολίτη  (βλ. μεταξύ άλλων  Ετήσια Ειδική Έκθεση OPCAT 2020-2021). 

Ο υπερπληθυσμός, οι κτιριακές και λειτουργικές ελλείψεις, η ανεπαρκής ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, οι ακατάλληλες συνθήκες διαβίωσης και οι ανεπαρκείς παροχές και στα καταστήματα κράτησης έχουν αποτελέσει αρκετές φορές τη βάση για την καταδίκη της Ελλάδας για παραβίαση του άρθρου 3 της ΕΣΔΑ καθώς έχει κριθεί ότι η διαβίωση υπό αυτούς τους όρους συνιστά εξευτελιστική μεταχείριση. Η στενότητα ατομικού/προσωπικού και συλλογικού χώρου, η απουσία ιδιωτικότητας, η έλλειψη φυσικού φωτισμού, εξαερισμού και θέρμανσης, η μη συμμόρφωση προς στοιχειώδεις υγειονομικές απαιτήσεις, η απουσία δραστηριοτήτων άσκησης, αξιοποίησης του ελεύθερου χρόνου, εργασίας ή εκπαίδευσης των κρατουμένων αποτελούν ορισμένα από τα ζητήματα που εξετάζονται. Σημειώνεται σε αυτό το σημείο πως όταν η υπερπλήρωση των φυλακών φτάσει σε ένα συγκεκριμένο σημείο και ο προσωπικός χώρος που αντιστοιχεί σε κάθε κρατούμενο είναι κάτω των 3 τ.μ. αυτό το στοιχείο μπορεί από μόνο του να είναι αρκετό για να συμπεράνει το ΕΔΔΑ ότι οι συνθήκες κράτησης του εκάστοτε προσφεύγοντος συνιστούν μεταχείριση αντίθετη προς το άρθρο 3 της Σύμβασης. 

Ακόμα, η μη ύπαρξη στο εθνικό δίκαιο μίας πραγματικής και αποτελεσματικής προσφυγής που να επιτρέπει στα άτομα να παραπονεθούν για τις συνθήκες υπό τις οποίες κρατούνται έχει αποτελέσει πολλές φορές την βάση για την καταδίκη της χώρας για την παραβίαση του άρθρου 13 της ΕΣΔΑ. 

Αξίζει τέλος, να αναφερθεί ότι για την ομάδα υποθέσεων Νησιώτης (συνθήκες κράτησης σε σωφρονιστικά καταστήματα και σε αστυνομικά κρατητήρια) η Ελλάδα βρίσκεται σε καθεστώς ενισχυμένης επιτήρησης, γεγονός που υποδεικνύει ότι το πρόβλημα είναι συστημικό. 

Β. Κατά το έτος 2016 το ΕΔΔΑ εξέδωσε 10 αποφάσεις, στο πλαίσιο των οποίων διαπιστώθηκε η εκ μέρους της Ελλάδας παραβίαση των άρθρων 3 ή και 13 της ΕΣΔΑ, λόγω των συνθηκών κράτησης που επικρατούν στα ελληνικά καταστήματα κράτησης.  

Ειδικότερα: 

1)Τον Ιανουάριο του 2016 εκδόθηκε η απόφαση (βλ. 1, 2) στην υπόθεση Καρτελης και λοιποί κατά Ελλάδας (αρ. προσφυγής 53077/13). 

Στη συγκεκριμένη υπόθεση 28 προσφεύγοντες παραπονέθηκαν για τις συνθήκες κράτησής τους στη φυλακή Διαβατών και για την απουσία μίας αποτελεσματικής προσφυγής που να τους επιτρέπει να παραπονεθούν για τις συνθήκες κράτησής τους. 

Σημειώνεται σε αυτό το σημείο ότι: 

α)  όπως αναφέρεται στο κεφάλαιο της απόφασης «οι συνθήκες της κρινόμενης απόφασης» (βλ. παρ. 6), οι προσφεύγοντες είχαν τοποθετηθεί σε θαλάμους, όπου διέθεταν λιγότερο από 3 τ.μ. προσωπικού χώρου. Κάθε θάλαμος είχε μόνο μία τουαλέτα που έκλεινε με κουρτίνα. Επειδή δεν υπήρχε ζεστό νερό, οι κρατούμενοι χρησιμοποιούσαν το ζεστό νερό που έτρεχε από τα σώματα των καλοριφέρ. Η θέρμανση ήταν ανεπαρκής και οι κρατούμενοι κρύωναν πολύ, κυρίως τη νύχτα. Οι συνθήκες υγιεινής ήταν τόσο ελλιπείς, ώστε όλοι οι κρατούμενοι είχαν κολλήσει ψωρίαση.

β) Η Κυβέρνηση δεν υπέβαλλε παρατηρήσεις για τις συνθήκες κράτησης στη φυλακή των Διαβατών. 

γ) Οι προσφεύγοντες 1-9, 11-13, 15-16, 18-24 και 26-28 αποδέχθηκαν την πρόταση φιλικού διακανονισμού της Κυβέρνησης και το ΕΔΔΑ αποφάσισε τη διαγραφή της υπόθεσης από το πινάκιο, όσον αφορά τους συγκεκριμένους προσφεύγοντες (βλ. παρ. 16-20 απόφασης και ειδικά παρ. 16 για τα ποσά που δεσμεύθηκε η κυβέρνηση να καταβάλει σε κάθε έναν από τους ως άνω προσφεύγοντες).

δ)  Η προσφυγή απορρίφθηκε λόγω μη εξάντλησης των εθνικών ενδίκων βοηθημάτων κατ’ εφαρμογή του άρθρου 35 όσον αφορά τους προσφεύγοντες 14, 17, 25 (βλ. παρ. 21-27) . 

Το ΕΔΔΑ, κρίνοντας την ουσία της υπόθεσης όσον αφορά τον προσφεύγοντα υπ’ αριθμ. 10, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι υπήρξε παραβίαση α) του άρθρου 3 της ΕΣΔΑ, αναφέροντας ότι ο προσωπικός του χώρος μέσα στο κελί ήταν σαφώς μικρότερος από 3 τ.μ., διαπίστωση που απαλλάσσει το Δικαστήριο από την εξέταση των άλλων πτυχών της κράτησης και β) του άρθρου 13 της ΕΣΔΑ, αναφέροντας ότι όπως κατ’ επανάληψη έχει αποφανθεί σε υποθέσεις που θέτουν παρόμοια ζητήματα, τα βοηθήματα που προβλέπονται από τον Κώδικα Ποινικής Δικονομίας και τον Σωφρονιστικό Κώδικα δεν θα είχαν καμία χρησιμότητα στην κρινόμενη υπόθεση. 

2) Τον Ιανουάριο του 2016 εκδόθηκε η απόφαση (βλ. 1, 2) στην υπόθεση Πατρίκης και λοιποί κατά Ελλάδας (αρ. προσφυγής 50622/13)

Στη συγκεκριμένη υπόθεση 12 προσφεύγοντες παραπονέθηκαν για τις συνθήκες κράτησής τους στη φυλακή Διαβατών και για την απουσία μίας αποτελεσματικής προσφυγής που να τους επιτρέπει να παραπονεθούν για τις συνθήκες κράτησής τους.

Σημειώνεται σε αυτό το σημείο ότι: 

α) οι προσφεύγοντες 8, 10, 11 αποδέχθηκαν την πρόταση φιλικού διακανονισμού της Κυβέρνησης και το ΕΔΔΑ αποφάσισε τη διαγραφή της υπόθεσης από το πινάκιο, όσον αφορά τους συγκεκριμένους προσφεύγοντες (βλ. παρ. 24-27 απόφασης και ειδικά παρ. 24 για τα ποσά που δεσμεύθηκε η κυβέρνηση να καταβάλει σε κάθε έναν από τους ως άνω προσφεύγοντες).

β) Η προσφυγή απορρίφθηκε κατ’ εφαρμογή του άρθρου 35 όσον αφορά τους προσφεύγοντες 2, 3, 6, 7, 9 και 12 λόγω μη εξάντλησης των εθνικών ενδίκων βοηθημάτων και όσον αφορά τον προσφεύγοντα 4 λόγω μη κατάθεσης της προσφυγής εντός της προβλεπόμενης προθεσμίας των 6 μηνών (βλ. παρ. 28-36). 

γ) Η κυβέρνηση δεν κατέθεσε παρατηρήσεις επί του βασίμου των αιτιάσεων των προσφευγόντων. 

Το ΕΔΔΑ κρίνοντας την ουσία της υπόθεσης για τους προσφεύγοντες υπ’ αριθμ. 1 και 5 κατέληξε στο συμπέρασμα ότι: α) οι προσφεύγοντες κρατήθηκαν υπό συνθήκες ασύμβατες προς το άρθρο 3 της ΕΣΔΑ και οι οποίες ισοδυναμούν με ταπεινωτική μεταχείριση αυτών, ιδίως όσον αφορά τον υπερπληθυσμό των φυλακών και β) υπήρξε παραβίαση του άρθρου 13 της ΕΣΔΑ.  

3) Τον Ιανουάριο του 2016 εκδόθηκε η απόφαση (βλ. 1, 2) στην υπόθεση Κωνσταντινόπουλος και λοιποί κατά Ελλάδας (αρ. προσφυγής 69781/13).

Στη συγκεκριμένη υπόθεση 31 προσφεύγοντες που είχαν υπάρξει ή ήταν κρατούμενοι στη φυλακή των Γρεβενών παραπονέθηκαν α) για τις συνθήκες κράτησής τους στη φυλακή Γρεβενών και β) για το ότι δεν διέθεταν μία πραγματική προσφυγή που να τους επιτρέπει να παραπονεθούν για τις συνθήκες κράτησής τους. 

Σημειώνεται σε αυτό το σημείο ότι η προσφυγή όσον αφορά τις αιτιάσεις 4 προσφευγόντων απορρίφθηκε λόγω μη εξάντλησης των εθνικών ενδίκων βοηθημάτων κατ’ εφαρμογή του άρθρου 35 της ΕΣΔΑ.

Το ΕΔΔΑ έκρινε πως στη συγκεκριμένη υπόθεση δεν υπήρξε παραβίαση του άρθρου 3 της ΕΣΔΑ, καθώς «λαμβανομένης υπόψη της γενικής κατάστασης της φυλακής των Γρεβενών, η οποία περιγράφεται από τους προσφεύγοντες και τον Συνήγορο του Πολίτη, και της παράλειψης των κρατουμένων να εξατομικεύσουν τις περιπτώσεις τους και να διευκρινίσουν αν τους αφορούσαν πραγματικά οι ελλείψεις που διαπιστώθηκαν από τον Συνήγορο του Πολίτη στην λειτουργία της φυλακής αυτής, το Δικαστήριο δεν θα μπορούσε να δεχθεί ότι οι συνθήκες κράτησης των προσφευγόντων υπερέβαιναν το αναπόφευκτο επίπεδο της ταλαιπωρίας που είναι σύμφυτο με την κράτηση και συνιστούσαν ταπεινωτική μεταχείριση» (βλ. παρ. 51-53 της απόφασης). 

Από την άλλη πλευρά, το ΕΔΔΑ μη βρίσκοντας κάποιο λόγο να αποστεί από την πάγια νομολογία του επί του ζητήματος, έκρινε πως υπήρξε παραβίαση του άρθρου 13 σε συνδυασμό με το άρθρο 3 της ΕΣΔΑ καθώς οι προσφεύγοντες δεν είχαν στη διάθεσή τους κάποιο αποτελεσματικό και πραγματικό ένδικο μέσο για να μπορέσουν να παραπονεθούν για τις συνθήκες κράτησής τους (βλ. ειδικότερα παρ. 57-59 απόφασης). 

4) Τον Φεβρουάριο του 2016 εκδόθηκε η απόφαση (βλ. 1, 2) στην υπόθεση Παπαδάκης και λοιποί κατά Ελλάδας (αρ. προσφυγής 34083/13).

Το ΕΔΔΑ κρίνοντας την ουσία της υπόθεσης για τους προσφεύγοντες υπ’ αριθμ. 9 και 37 κατέληξε στο συμπέρασμα ότι υπήρξε παραβίαση α) του άρθρου 3 της ΕΣΔΑ και β) του άρθρου 13 της ΕΣΔΑ. 

5) Τον Φεβρουάριο του 2016 εκδόθηκε η απόφαση (βλ. 1, 2)  στην υπόθεση Adiele και λοιποί κατά Ελλάδας (αρ. προσφυγής 29769/13). 

Στη συγκεκριμένη υπόθεση 53 προσφεύγοντες, που κρατήθηκαν ή κρατούνταν στις φυλακές Διαβατών ως κατηγορούμενοι ή ως καταδικασθέντες, παραπονέθηκαν μεταξύ άλλων για τις συνθήκες κράτησής τους στο ανωτέρω κατάστημα κράτησης και για την απουσία μίας αποτελεσματικής προσφυγής που να τους επιτρέπει να παραπονεθούν για τις συνθήκες κράτησής τους.

Σημειώνεται σε αυτό το σημείο ότι: α) η υπόθεση όσον αφορά τους προσφεύγοντες 28, 37, 38, 39 (που είχαν ήδη αποφυλακισθεί κατά την ημερομηνία της κατάθεσης της προσφυγής) απορρίφθηκε λόγω μη εξάντλησης των εσωτερικών ενδίκων μέσων, β) η υπόθεση όσον αφορά τον προσφεύγοντα 19 δεν εξετάστηκε καθώς ο προσφεύγων είχε αποβιώσει, γ) η υπόθεση όσον αφορά τον προσφεύγοντα 18 κηρύχθηκε απαράδεκτη. 

Το ΕΔΔΑ κρίνοντας την ουσία της υπόθεσης ως προς τους λοιπούς προσφεύγοντες και αφού επεσήμανε ότι ο προσωπικός χώρος του κάθε κρατούμενου ήταν μικρότερος από 3 τ.μ., στοιχείο που παραδέχθηκε και η ίδια η Κυβέρνηση και που από μόνο του αρκεί για να θεωρηθούν οι συνθήκες κράτησης ως μεταχείριση αντίθετη προς το άρθρο 3, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι υπήρξε παραβίαση του ως άνω άρθρου.   

Ακόμα, μη βλέποντας κάποιο ειδικότερο λόγο να παρεκκλίνει στην παρούσα υπόθεση από την πάγια νομολογία του επί του ζητήματος της μη ύπαρξης αποτελεσματικής προσφυγής στην ελληνική έννομη τάξη που να επιτρέπει στους ενδιαφερόμενους να παραπονεθούν για τις συνθήκες κράτησής τους, το ΕΔΔΑ έκρινε ότι υπήρξε παραβίαση και του άρθρου 13 της ΕΣΔΑ. 

6) Τον Απρίλιο του 2016 εκδόθηκε η απόφαση (βλ. 1, 2) στην υπόθεση Ali Cheema και λοιποί κατά Ελλάδας (αρ. προσφυγής 7059/14). 

Στην συγκεκριμένη υπόθεση 23 προσφεύγοντες παραπονέθηκαν για τις συνθήκες κράτησής τους στη φυλακή της Λάρισας καθώς και για το ότι δεν διέθεταν αποτελεσματικό ένδικο μέσο για να παραπονεθούν για τις συνθήκες αυτές. 

Το ΕΔΔΑ αφού έκρινε παραδεκτή την προσφυγή για τους 22 από τους 23 προσφεύγοντες προχώρησε στην εξέταση της ουσίας της υπόθεσης. Αφού έκανε μνεία στο σοβαρό πρόβλημα υπερπληθυσμού που επικρατούσε στις φυλακές Λάρισας, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι για τους προσφεύγοντες 1-6, 8-17 και 19-23 (21 προσφεύγοντες) υπήρξε παραβίαση του άρθρου 3 της ΕΣΔΑ λόγω της απουσίας επαρκούς προσωπικού χώρου. 

Ακόμα, μη βλέποντας κάποιο ειδικότερο λόγο να παρεκκλίνει στην παρούσα υπόθεση από την πάγια νομολογία του επί του ζητήματος της μη ύπαρξης αποτελεσματικής προσφυγής στην ελληνική έννομη τάξη που να επιτρέπει στους ενδιαφερόμενους να παραπονεθούν για τις συνθήκες κράτησής τους, το ΕΔΔΑ έκρινε ότι υπήρξε και παραβίαση του άρθρου 13 της ΕΣΔΑ για τους προσφεύγοντες 1-17 και 19-23 (22 προσφεύγοντες).

7) Τον Ιούνιο του 2016 εκδόθηκε η απόφαση (βλ. 1, 2) στην υπόθεση Μέκρας κατά Ελλάδας (αρ. προσφυγής 12863/14). 

Ο προσφεύγων παραπονέθηκε μεταξύ άλλων για το ότι η κράτησή του στις φυλακές Διαβατών επέφερε ανεπανόρθωτη επιδείνωση της κατάστασης της υγείας του, καθώς όπως ανέφερε, δεν του χορηγήθηκε η ιατρική αγωγή που είχε συστηθεί και δεν λάμβανε την κατάλληλη αγωγή ή την κατάλληλη διατροφή για τα προβλήματα κινητικότητάς του. 

Το ΕΔΔΑ αφού μεταξύ άλλων α) υπενθύμισε ότι το άρθρο 3 της ΕΣΔΑ επιβάλλει στο κράτος να προστατεύει την σωματική ακεραιότητα των ατόμων που στερούνται την ελευθερίας τους, ιδίως με την παροχή της απαιτούμενης και προσαρμοσμένης στην ιδιαίτερη κατάσταση του κάθε κρατουμένου ιατρικής περίθαλψης και φαρμακευτικής αγωγής και β) σημείωσε ότι σύμφωνα με τις διαπιστώσεις της CPT, κατά τις επισκέψεις που έκανε το 2013 και το 2015 στη φυλακή Διαβατών, υπήρχαν ελλείψεις στην ιατρική στελέχωση της φυλακής κατέληξε στο συμπέρασμα ότι ο προσφεύγων εκτέθηκε σε ψυχικές και φυσικές ταλαιπωρίες που προσέβαλαν την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Καθώς οι αρχές της φυλακής δεν συμμορφώθηκαν προς όλες τις συστάσεις των γιατρών που εξέτασαν τον προσφεύγοντα και δεν του χορήγησαν ένα σημαντικό τμήμα της περίθαλψης και της αγωγής που είχε συστηθεί, υπήρξε παραβίαση του άρθρου 3 της ΕΣΔΑ λόγω της απάνθρωπης και εξευτελιστικής μεταχείρισής του. 

Αναφέρεται τέλος, ότι στη συγκεκριμένη περίπτωση το ΕΔΔΑ έκρινε ότι υπήρξε παραβίαση και του του άρθρου 5 παρ. 3 της ΕΣΔΑ, καθώς η διάρκεια της προσωρινής κράτησης του προσφεύγοντος υπερέβη τη λογική προθεσμία που προβλέπεται από το ως άνω άρθρο, ιδίως λόγω του ότι τα αρμόδια δικαστικά όργανα που επιλήφθηκαν της αίτησης του προσφεύγοντος για αντικατάσταση της προσωρινής κράτησης με άλλα περιοριστικά μέτρα, ουδέποτε εξέτασαν τις εναλλακτικές λύσεις. 

8) Τον Ιούνιο του 2016 εκδόθηκε η απόφαση (βλ. 1, 2) στην υπόθεση Kagia κατά Ελλάδας (αρ. προσφυγής 26442/15). 

Στη συγκεκριμένη υπόθεση ο προσφεύγων επικαλέστηκε παραβίαση των άρθρων 3 και 13 της ΕΣΔΑ. 

Το ΕΔΔΑ έκρινε πως η προσφυγή στον βαθμό που αφορά τις συνθήκες κράτησης στη φυλακή Ιωαννίνων πρέπει να απορριφθεί λόγω μη τήρησης της εξάμηνης προθεσμίας κατ’ εφαρμογή του άρθρου 35 της ΕΣΔΑ. Ακόμα έκρινε ότι δεν υπήρξε παραβίαση του άρθρου 3 της ΕΣΔΑ, καθώς το Δικαστήριο δεν ήταν σε θέση να κρίνει αν ο προσφεύγων κρατήθηκε κάτω από συνθήκες που συνιστούσαν εξευτελιστική μεταχείρισή του στη φυλακή Τρικάλων, μιας και ο προσφεύγων δεν διευκρίνισε με ποιον τρόπο οι ελλείψεις που προέβαλε έθιξαν αυτόν προσωπικά. 

Από την άλλη πλευρά, το ΕΔΔΑ έκρινε ότι υπήρξε παραβίαση του άρθρου 13 σε συνδυασμό με το άρθρο 3 της ΕΣΔΑ, καθώς όπως ανέφερε δεν βρέθηκε κάποιος λόγος να παρεκκλίνει στην συγκεκριμένη υπόθεση από την πάγια νομολογία του επί του ζητήματος της μη ύπαρξης αποτελεσματικής προσφυγής στην ελληνική έννομη τάξη που να επιτρέπει στους ενδιαφερόμενους να παραπονεθούν για τις συνθήκες κράτησής τους. 

9) Τον Οκτώβριο του 2016 εκδόθηκε η απόφαση (βλ. 1, 2) στην υπόθεση Kalandia κατά Ελλάδας (αρ. προσφυγής 48684/15).

Ο προσφεύγων παραπονέθηκε κυρίως για την παραβίαση των άρθρου 3 (συνθήκες κράτησης και μη επαρκής περίθαλψη) και 13 της ΕΣΔΑ καταγγέλλοντας τις συνθήκες κράτησής του στις Φυλακές Γρεβενών, Λάρισας και Αλικαρνασσού, τις συνθήκες μεταφοράς του από τη μία φυλακή στην άλλη και τα νοσοκομεία καθώς και τις συνθήκες στα κέντρα μεταγωγών κρατουμένων. Επίσης κατήγγειλε την ανεπάρκεια της ιατρικής περίθαλψης κατά τη διάρκεια  της κράτησής του στις ως άνω φυλακές, παραπονούμενος ότι τα προσωρινά μέτρα που είχε διατάξει το ΕΔΔΑ στην πραγματικότητα δεν εφαρμόσθηκαν. Σημειώνεται ότι ο προσφεύγων ήταν φορέας του ιού HIV, νόσησε από το Σύνδρομο Επίκτητης Ανοσολογικής Ανεπάρκειας, προσεβλήθη από φυματίωση ανθεκτική στη θεραπεία, εμφάνιζε αυτοκτονικές τάσεις και έπασχε από σοβαρή κατάθλιψη και κρίσεις πανικού, με την κατάσταση της υγείας του να έχει επιδεινωθεί μετά από τον εγκλεισμό του. 

Το ΕΔΔΑ έκρινε ότι: α) οι συνθήκες κράτησης στις φυλακές Αλικαρνασσού (βλ. περισσότερα για τις συνθήκες σε παρ. 73) και Λάρισας (βλ. παρ. 74) αποτελούν χωρίς αμφιβολία μεταχείριση που υπερβαίνει το ανεκτό όριο του άρθρου 3 της ΕΣΔΑ και β) οι συνθήκες υπό τις οποίες μεταφέρθηκε ο προσφεύγων από τις φυλακές Γρεβενών στα νοσοκομεία Αθηνών και Θεσσαλονίκης καθώς και από τις φυλακές Γρεβενών στις φυλακές Λάρισας και από τις φυλακές Λάρισας στις φυλακές Αλικαρνασσού (βλ. παρ. 76), συνέβαλαν σε μεγάλο βαθμό στην ταλαιπωρία του προσφεύγοντα ενώ ταυτόχρονα δεν αποδείχθηκε από την Κυβέρνηση ότι στις περιπτώσεις αυτές επιτεύχθηκε μία σωστή ισορροπία μεταξύ της επιβεβλημένης ασφάλειας και της ανάγκης να εξασφαλιστούν στον προσφεύγοντα ανθρώπινες προϋποθέσεις μεταφοράς. Για τους λόγους αυτούς, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι υπήρξε στη συγκεκριμένη περίπτωση παραβίαση του άρθρου 3 της ΕΣΔΑ. Από την άλλη πλευρά έκρινε ότι δεν υπήρξε παραβίαση του άρθρου 3 όσον αφορά α) την ιατρική περίθαλψη που έλαβε ο προσφεύγων κατά την κράτησή του και β) τις συνθήκες κράτησής του στις φυλακές Γρεβενών και στα κέντρα μεταγωγών.

Ακόμα, το ΕΔΔΑ κατέληξε στο συμπέρασμα ότι υπήρξε και παραβίαση του άρθρου 13 της ΕΣΔΑ σε συνδυασμό με το άρθρο 3, λόγω της διάρκειας της διαδικασίας σχετικά με την εξέταση του αιτήματος αποφυλάκισης (βλ. παρ. 91-97).

10) Τον Οκτώβριο του 2016 εκδόθηκε η απόφαση (βλ. 1, 2) στην υπόθεση Αλεξόπουλος και λοιποί κατά Ελλάδας (αρ. προσφυγής 41804/13).

Στη συγκεκριμένη υπόθεση 12 προσφεύγοντες παραπονέθηκαν για τις συνθήκες κράτησής τους στη φυλακή Κομοτηνής καθώς και για την μη ύπαρξη πραγματικής προσφυγής που να τους επιτρέπει να παραπονεθούν για τις συνθήκες αυτές. 

Σημειώνεται ότι το ΕΔΔΑ έκρινε πως η προσφυγή όσον αφορά τους προσφεύγοντες 1, 6, 11 πρέπει να διαγραφεί από το πινάκιο (βλ. παρ. 23-24) και ως εκ τούτου εξέτασε την ουσία της υπόθεσης μόνο για τους υπόλοιπους προσφεύγοντες (2-5, 7-10 και 12). 

Το ΕΔΔΑ λαμβάνοντας υπόψη το σωρευτικό αποτέλεσμα των συνθηκών κράτησης των προσφευγόντων (βλ. παρ. 35-37 όπου αναφέρονται μεταξύ άλλων ο αισθητά ορατός υπερπληθυσμός της φυλακής, η μούχλα στις οροφές και τους τοίχους, η μη ύπαρξη πόρτας σε τουαλέτες κ.α.) κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η κράτησή τους υπό αυτές τις συνθήκες μπορεί να χαρακτηριστεί ως απάνθρωπη και εξευτελιστική μεταχείριση κατά την έννοια του άρθρου 3 της ΕΣΔΑ και ως εκ τούτου υπήρξε παραβίαση του εν λόγω άρθρου. 

Ακόμα, έκρινε πως υπήρξε παραβίαση του άρθρου 13 της ΕΣΔΑ, καθώς όπως ανέφερε δεν υπήρχε στη συγκεκριμένη περίπτωση κάποιος ειδικότερος λόγος για να παρεκκλίνει στην από την πάγια νομολογία του επί του ζητήματος της μη ύπαρξης αποτελεσματικής προσφυγής στην ελληνική έννομη τάξη που να επιτρέπει στους ενδιαφερόμενους να παραπονεθούν για τις συνθήκες κράτησής τους.