Η «επικίνδυνη» τροποποίηση του άρθρου 187 Π.Κ. και η πρόβλεψη περί υποχρεωτικής «φυλάκισης»

Με το άρθρο 72 του ν. 4908/2022 τροποποιείται το άρθρο 187 του Ποινικού Κώδικα και προβλέπεται αφενός η διεύρυνση του” τύπου” των αδικημάτων που δύνανται να οδηγήσουν στην στοιχειοθέτηση του εγκλήματος της συμμορίας και αφετέρου η μη αναστολή και η μη μετατροπή της επιβληθείσας ποινής καθώς και η μη χορήγηση ανασταλτικού αποτελέσματος της έφεσης στην περίπτωση της καταδίκης για πράξεις του άρθρου 187. Οι τροποποιήσεις αυτές δέχθηκαν έντονη κριτική καθώς θεωρήθηκε ότι παραβιάζουν δικαιώματα του κατηγορουμένου και θίγουν θεμελιώδεις αρχές και έννοιες του Ποινικού Δικαίου.

1. Με το άρθρο 72 του ν. 4908/2022 τροποποιείται το άρθρο 187 του Ποινικού Κώδικα (Εγκληματική Οργάνωση) και ειδικότερα: α) προστίθεται στο δεύτερο εδάφιο της παρ. 3 αναφορά στα έννομα αγαθά της προσωπικής ελευθερίας, της ιδιοκτησίας και της περιουσίας και β) προστίθεται παράγραφος 6, η οποία προβλέπει την μη αναστολή και μετατροπή της ποινής που επιβάλλεται για τις αξιόποινες πράξεις του συγκεκριμένου άρθρου καθώς και η μη χορήγηση ανασταλτικού αποτελέσματος σε τυχόν ασκηθείσα έφεση. 

Σύμφωνα με τα αναφερόμενα στο έγγραφο που έχει αναρτηθεί στην ιστοσελίδα της Βουλής στο πεδίο Αιτιολογική Έκθεση & Λοιπές Συνοδευτικές Εκθέσεις (βλ. σελ. 68-69 και 103) η προσθήκη των αδικημάτων κατά της προσωπικής ελευθερίας, της ιδιοκτησίας και της περιουσίας στην τυποποίηση του εγκλήματος της συμμορίας λαμβάνει χώρα “διότι τα συγκεκριμένα αδικήματα, όταν τελούνται με μορφή πολυπρόσωπη, δεδομένης της ιδιαίτερης ποινικής τους απαξίας και των ειδικών περιστάσεων υποδομής και οργανωμένης δράσης, εγκυμονούν σημαντικό κίνδυνο διασάλευσης της δημόσιας ασφάλειας και κοινωνικής ειρήνης” και η πρόβλεψη για μη αναστολή, μη μετατροπή και μη χορήγηση ανασταλτικού αποτελέσματος στην έφεση για τα κακουργήματα ή τα πλημμελήματα του άρθρου 187 προβλέπεται “λόγω της μείζονος ποινικής απαξίας των εν λόγω αδικημάτων αλλά και της ανάγκης αποτροπής των δραστών από την τέλεση τέτοιων πράξεων”. Γενικότερα δε, “Το όφελος της ρύθμισης έγκειται στη βελτιστοποίηση της προστασίας της δημόσιας ασφάλειας και κοινωνικής ειρήνης”. 

α) “ανοίγουν επικίνδυνους δρόμους” και παραβιάζουν ή ενδέχεται να θέτουν σε κίνδυνο θεμελιώδεις έννοιες και αρχές του Ποινικού Δικαίου, όπως το τεκμήριο της αθωότητας και την αρχή της αναλογικότητας, 

β) διευρύνουν ανεπίτρεπτα το περιεχόμενο του άρθρου 187 και αυστηροποιούν της ποινές,

γ) ενισχύουν την “ επικίνδυνη” έννοια του “επικίνδυνου δράστη”, 

δ) στερούν τη δυνατότητα έμπρακτης μεταμέλειας και επανένταξης και 

ε) εισήχθησαν προς ψήφιση χωρίς να έχει προηγηθεί διαβούλευση ή να έχει περάσει η διάταξη από προπαρασκευαστική επιτροπή. 

Εν συνεχεία, η Ολομέλεια των προέδρων των Δικηγορικών Συλλόγων Ελλάδας με την από 24-3-2022 ανακοίνωση της Συντονιστικής Επιτροπής και την από 2-4-2022 απόφαση της Ολομέλειας: 

α) εξέφρασε την έντονη αντίθεσή της στην “ακολουθούμενη κυβερνητική πρακτική της αιφνίδιας και αποσπασματικής νομοθέτησης, με αφορμή θέματα που έχουν απασχολήσει την επικαιρότητα και προς ικανοποίηση του «κοινού περί δικαίου αισθήματος»”,

β) κατήγγειλε την παραβίαση των κανόνων καλής νομοθέτησης και την εισαγωγή της εν λόγω ρύθμισης προς ψήφιση χωρίς την προηγούμενη ύπαρξη ουσιαστικής διαβούλευσης επί του ζητήματος. 

Αναφέρεται παρενθετικά στο σημείο αυτό ότι το υπό κρίση άρθρο εισήχθη προς ψήφιση στη Βουλή ως άρθρο 68 του αντίστοιχου σχεδίου νόμου και βρισκόταν στο “Μέρος Θ” του σχεδίου, το οποίο είχε τον τίτλο “Λοιπές Διατάξεις”. Η διάταξη αυτή, ωστόσο, δεν ανευρίσκεται στο σχέδιο νόμου που τέθηκε σε διαβούλευση. Σημειώνεται ότι παρά το γεγονός ότι ο τίτλος των δύο αυτών σχεδίων νόμου είναι διαφορετικός και τα άρθρα που υπάρχουν σε κάθε ένα εξ αυτών διαφέρουν εν μέρει, δεν ανευρέθη κάποιο άλλο σχετικό σχέδιο νόμου ανηρτημένο στο opengov.gr, καθώς κατά τα αναφερόμενα στην σελ. 44 της ανάλυσης συνεπειών ρύθμισης το “προτεινόμενο σχέδιο νόμου τέθηκε σε δημόσια ηλεκτρονική διαβούλευση από 8.11.2021 – 22.11.2021 και υπεβλήθησαν συνολικά 1426 σχόλια”. Για τους λόγους αυτούς, δεν μπορούμε παρά να θεωρήσουμε ότι στο σχέδιο νόμου που κατατέθηκε προς διαβούλευση δεν υπήρχε η συγκεκριμένη διάταξη για την τροποποίηση του άρθρου 187 και ως εκ τούτου αυτή φαίνεται να μην έχει τεθεί σε διαβούλευση.

γ) θεώρησε αδιανόητο για ένα κράτος δικαίου το να μην επιτρέπεται η αναστολή ή μετατροπή της ποινής και να μην έχει αναστέλλουσα δύναμη η τυχόν ασκηθείσα έφεση, ειδικά στην περίπτωση καταδίκης για πλημμέλημα. Και τούτο διότι με αυτόν τον τρόπο περιορίζονται τα δικαιώματα του κατηγορουμένου, καταλύεται το τεκμήριο αθωότητας, παραβιάζεται η αρχή της αναλογικότητας και ταυτόχρονα  αμφισβητείται και  περιορίζεται η δικαιοδοτική κρίση του δικαστή, 

δ) σημείωσε πως η συγκεκριμένη διάταξη και η δυνατότητα αναδρομικής ισχύος της (δηλαδή η εφαρμογή της και σε ήδη τελεσθείσες πράξεις προ του χρόνου ψήφισής της) “επιχειρεί να αποτρέψει κάθε κοινωνική δραστηριότητα (απεργιακές κινητοποιήσεις, συνδικαλιστικές διεκδικήσεις κλπ) και κάθε μορφή κοινωνικής αντίδρασης οδηγώντας στα σωφρονιστικά καταστήματα πολίτες που κατηγορούνται για διάπραξη πλημμελημάτων για τα οποία δεν θα οδηγούνταν στη φυλακή ακόμη και σε περίπτωση αμετάκλητης καταδίκης τους”.

Σημειώνεται τέλος, ότι στο πλαίσιο της κριτικής που ασκήθηκε κατά της συγκεκριμένης διάταξης τέθηκαν επίσης ζητήματα σχετικά με την παραβίαση του δικαιώματος της δίκαιης δίκης και την αρχή της διάκρισης των εξουσιών αλλά και προβληματισμοί σχετικά με τον σκοπό που εξυπηρετεί (ή ενδεχομένως δύναται να εξυπηρετήσει) η εν λόγω διάταξη (βλ. σχετικά την ανακοίνωση της Αγωνιστικής Συσπείρωσης Δικηγόρων, το από 31-3-2022 άρθρο του dikastiko.gr καθώς και το από 30-3-2022 άρθρο της Αυγής).