Στις 17 Ιουνίου 2024, το BBC δημοσίευσε ρεπορτάζ, σύμφωνα με το οποίο «το ελληνικό Λιμενικό έχει προκαλέσει τον θάνατο δεκάδων μεταναστών στη Μεσόγειο σε βάθος τριετίας». Το διεθνούς κύρους βρετανικό μέσο ενημέρωσης σημείωσε ότι στα θύματα περιλαμβάνονται εννέα άτομα «που ρίχτηκαν σκόπιμα στη θάλασσα».
Ωστόσο, αυτό είναι μόνο ένα υποσύνολο των θυμάτων, καθώς «οι εννέα (σ.σ.: μετανάστες) βρίσκονται ανάμεσα σε περισσότερα από 40 άτομα που φέρεται να έχασαν τη ζωή τους εξαιτίας του αναγκαστικού εκτοπισμού τους από τα ελληνικά χωρικά ύδατα ή της επιστροφής τους στη θάλασσα μετά την άφιξή τους σε ελληνικά νησιά».
Το δημοσίευμα του BBC εξηγεί ότι η δημοσιογραφική του ομάδα ανέλυσε 15 περιστατικά, τα οποία έλαβαν χώρα από τον Μάιο του 2020 έως τον Μάιο του 2023. Από αυτή την έρευνα προκύπτει ότι τουλάχιστον 43 άνθρωποι σκοτώθηκαν στην προσπάθειά τους να ζητήσουν άσυλο κατά την έλευσή τους στην Ελλάδα. Ας δούμε αναλυτικότερα τα ευρήματα.
Σε πέντε από τα περιστατικά που εξέτασε το BBC οι μετανάστες είπαν ότι ρίχτηκαν στη θάλασσα από τις ελληνικές Αρχές. Σε τέσσερα περιστατικά οι μετανάστες περιέγραψαν πώς κατόρθωσαν να φτάσουν σε ελληνικά νησιά, ωστόσο στη συνέχεια κυνηγήθηκαν από τις ελληνικές Αρχές.
Σε κάποιες από τις εξεταζόμενες περιπτώσεις οι μετανάστες ανέφεραν ότι αναγκάστηκαν να ανέβουν σε λέμβους χωρίς μηχανές, οι οποίες αργότερα είτε ξεφούσκωσαν είτε εμφάνισαν φθορές και, συγκεκριμένα, τρύπες.
Αναλύοντας ένα από τα περιστατικά της έρευνάς του, το BBC αναφέρθηκε στην περίπτωση ενός Καμερουνέζου πολίτη, ο οποίος επαναπροωθήθηκε από τις ελληνικές Αρχές προς την Τουρκία, παρά το γεγονός ότι τον Σεπτέμβριο του 2021 είχε φτάσει στη Σάμο με σκοπό να ζητήσει διεθνή προστασία μέσω της κατάθεσης αιτήματος ασύλου.
Ο εν λόγω Καμερουνέζος βρισκόταν στο νησί του Ανατολικού Αιγαίου μαζί με δύο ακόμη άτομα, έναν επίσης Καμερουνέζο και έναν Ιβοριανό, όταν αστυνομικοί, φορώντας μαύρα, πολιτικά ρούχα και μάσκες, τους εντόπισαν και τους μετέφεραν σε σκάφος του ελληνικού Λιμενικού.
Ο συνεντευξιαζόμενος είπε στο BBC: «Ξεκίνησαν με τον [έτερο] Καμερουνέζο. Τον πέταξαν στο νερό. Ο Ιβοριανός είπε “σώστε με, δεν θέλω να πεθάνω…” και τελικά απέμεινε μόνο το χέρι του πάνω απ’ το νερό, και το σώμα του ήταν από κάτω». Ο ίδιος πρόσθεσε: «Το χέρι του βυθίστηκε αργά, και το νερό τον σκέπασε».
Ο Καμερουνέζος ανέφερε επίσης ότι οι απαγωγείς του, δηλαδή τα άτομα που εργάζονταν για τις ελληνικές Αρχές, άσκησαν βία σε βάρος του. «Σαν βροχή έπεφταν οι γροθιές στο κεφάλι μου. Ήταν σαν να γρονθοκοπούσαν ζώο», είπε, συμπληρώνοντας ότι οι ελληνικές Αρχές πέταξαν και τον ίδιο στη θάλασσα χωρίς σωσίβιο. Ο συνεντευξιαζόμενος κατόρθωσε να φτάσει στην απέναντι ακτή, όμως τα σώματα των δύο συντρόφων του, Sidy Keita και Didier Martial Kouamou Nana, ανασύρθηκαν νεκρά απ’ το τουρκικό Λιμενικό. Σύμφωνα με το BBC, οι δικηγόροι του επιζήσαντος Καμερουνέζου έχουν ζητήσει να ανοίξει δικαστική έρευνα από τις ελληνικές Αρχές για τον θάνατο των δύο μεταναστών ως διπλή δολοφονία.
Άλλος συνεντευξιαζόμενος, από τη Σομαλία, είπε στο BBC ότι τον Μάρτιο του 2021, μετά την άφιξή του στη Χίο, συνελήφθη από τον ελληνικό Στρατό και παραδόθηκε στο ελληνικό Λιμενικό. Κατά τη μαρτυρία του, το Λιμενικό τού έδεσε τα χέρια στην πλάτη και έπειτα τον έριξε στο νερό. «Με πέταξαν δεμένο στη μέση της θάλασσας. Ήθελαν να πεθάνω».
Ο Σομαλός σημείωσε ότι κατάφερε να επιβιώσει επιπλέοντας με την πλάτη, μέχρι ένα από τα χέρια του να καταφέρει να απελευθερωθεί από τα δεσμά του. Μ’ αυτόν τον τρόπο έφτασε στην απέναντι ακτή και τελικά εντοπίστηκε απ’ το τουρκικό Λιμενικό. Ωστόσο, λόγω της ταραγμένης θάλασσας, τρία άλλα άτομα από την ομάδα του έχασαν τη ζωή τους.
Στο περιστατικό με τον μεγαλύτερο αριθμό νεκρών τον Σεπτέμβριο του 2022, ο κινητήρας μιας λέμβου με 85 μετανάστες σταμάτησε να λειτουργεί ενώ βρισκόταν στα ανοιχτά της Ρόδου.
Ο Μοχάμεντ από τη Συρία είπε στο BBC ότι κάλεσαν το ελληνικό Λιμενικό για βοήθεια. Αυτό τους επιβίβασε σε μια βάρκα, τους επαναπροώθησε προς τα τουρκικά χωρικά ύδατα και τους έβαλε σε σωσίβιες λέμβους.
«Αμέσως αρχίσαμε να βουλιάζουμε, το είδαν αυτό… Μας άκουσαν να ουρλιάζουμε, παρόλα αυτά μας εγκατέλειψαν», ανέφερε ο ίδιος στη συνέντευξή του, προσθέτοντας: «Το πρώτο παιδί που πνίγηκε ήταν ο γιος του ξαδέρφου μου… Μετά ήταν το ένα μετά το άλλο. Άλλο ένα παιδί, άλλο ένα παιδί, τελικά εξαφανίστηκε κι ο ξάδερφός μου. Μέχρι το πρωί είχαν πεθάνει επτά ή οκτώ παιδιά. Τα παιδιά μου δεν πέθαναν παρά μόνο το πρωί… λίγο πριν φτάσει το τουρκικό Λιμενικό».
Το υπουργείο Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής είπε στο BBC ότι το υλικό για τις καταγγελλόμενες επαναπροωθήσεις ερευνάται από την Εθνική Αρχή Διαφάνειας (ΕΑΔ). Το ελληνικό Λιμενικό απάντησε στη δημοσιογραφική έρευνα ότι το προσωπικό του έχει εργαστεί «ακούραστα με απόλυτο επαγγελματισμό, έντονο αίσθημα ευθύνης και σεβασμό στην ανθρώπινη ζωή και τα θεμελιώδη δικαιώματα». Πρόσθεσε ότι οι λιμενικές Αρχές έχουν πάντα δράσει «με πλήρη συμμόρφωση στις διεθνείς υποχρεώσεις της χώρας».
Τα παραπάνω περιστατικά εγείρουν ζήτημα παραβίασης εκ μέρους των ελληνικών Αρχών του εθνικού, ενωσιακού και διεθνούς πλαισίου για την προστασία του δικαιώματος στο άσυλο ως ενός θεμελιώδους δικαιώματος των προσφύγων που βρίσκονται στην επικράτεια των κρατών μελών της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας.
Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, «η Ευρωπαϊκή Ένωση αποτελεί χώρο προστασίας για άτομα που διαφεύγουν από διώξεις ή σοβαρή βλάβη στη χώρα προέλευσής τους. Το άσυλο αποτελεί θεμελιώδες δικαίωμα και διεθνή υποχρέωση για τις χώρες, όπως αναγνωρίζεται στη Σύμβαση της Γενεύης του 1951 για την προστασία των προσφύγων».
Αναγνωρίζοντας το δικαίωμα στο άσυλο, η Σύμβαση του 1951 για το Καθεστώς των Προσφύγων (Σύμβαση της Γενεύης), κατοχυρώνει τα δικαιώματα των προσφύγων στη χώρα διαμονής και κατοικίας τους, όπως μεταξύ άλλων το δικαίωμα στην κινητή και ακίνητη περιουσία τους (άρθρο 13), το δικαίωμα του συνεταιρίζεσθαι (άρθρο 15), το δικαίωμα προσφυγής ενώπιον δικαστηρίου (άρθρο 16), το δικαίωμα στην εργασία (άρθρα 17-19), το δικαίωμα στην κοινωνική πρόνοια (άρθρο 20), τη στέγαση (άρθρο 21) και τη δημόσια εκπαίδευση (άρθρο 22), καθώς και την ελευθερία κίνησης (άρθρο 26). Ακόμη, η Σύμβαση της Γενεύης απαγορεύει την απέλαση ή την επαναπροώθηση προσφύγων (άρθρο 33).
Οι ελληνικές Αρχές έχουν επίσης συγκεκριμένες υποχρεώσεις έρευνας και διάσωσης στο πλαίσιο του διεθνούς και εθνικού δικαίου, όπως αυτές προβλέπονται από διεθνείς συμβάσεις, αφενός για τα μέτρα επικοινωνίας και συντονισμού που πρέπει να υιοθετούνται σε περιπτώσεις κινδύνου της ζωής στη θαλάσσια περιοχή που υπάγεται στη δικαιοδοσία τους, αφετέρου για τα μέτρα διάσωσης όσων κινδυνεύουν στις παράκτιες περιοχές τους. Συγκεκριμένα, όπως σημειώνει και ο Οδηγός του Διεθνούς Ναυτιλιακού Οργανισμού (ΙΜΟ), της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες και του Διεθνούς Ναυτιλιακού Επιμελητηρίου, οι παρακάτω συμβάσεις επιβάλλουν συγκεκριμένες υποχρεώσεις στην Ελλάδα για έρευνα και διάσωση προσώπων που βρίσκονται σε κίνδυνο, στα οποία περιλαμβάνονται πρόσφυγες και μετανάστες:
1. Σύμβαση του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας του 1982 (άρθρο 98, παρ. 2): «Κάθε παράκτιο κράτος πρέπει να μεριμνά για την ίδρυση, λειτουργία και συντήρηση επαρκούς και αποτελεσματικής υπηρεσίας έρευνας και διάσωσης στη θάλασσα και, όπου το απαιτούν οι περιστάσεις, να συνεργάζεται με τα γειτονικά κράτη για τον σκοπό αυτό στο πλαίσιο περιφερειακών διευθετήσεων».
2. Διεθνής Σύμβαση για την Ασφάλεια της Ανθρώπινης Ζωής στη Θάλασσα του 1974 (SOLAS, Κεφάλαιο V, Κανονισμός 7): Τα συμβαλλόμενα κράτη οφείλουν «να εξασφαλίσουν ότι έχουν ληφθεί τα αναγκαία μέτρα για επικοινωνία ανάγκης και συντονισμό στην περιοχή ευθύνης τους και για τη διάσωση κινδυνευόντων προσώπων στην πέριξ των ακτών τους θάλασσα. Αυτές οι διατάξεις πρέπει να περιλαμβάνουν τον καθορισμό, λειτουργία και συντήρηση τέτοιων ευκολιών έρευνας και διάσωσης που θεωρούνται πρακτικά δυνατές και αναγκαίες».
3. Διεθνής Σύμβαση για τη Ναυτική Έρευνα και Διάσωση του 1979 (SAR): Τα κράτη μέλη έχουν την υποχρέωση «να εξασφαλίσουν την παροχή βοήθειας σε κάθε άτομο που βρίσκεται σε κίνδυνο στη θάλασσα. Αυτό θα το πράττουν ανεξάρτητα της εθνικότητας ή της κατάστασης του ατόμου αυτού ή των περιστάσεων στις οποίες το άτομο αυτό βρέθηκε» (Κεφάλαιο 1.2.10), έχοντας παράλληλα την υποχρέωση «να παρέχουν αρχικά στους κινδυνεύοντες ιατρικές ή άλλες φροντίδες και να μεταφέρουν αυτούς σε ασφαλές μέρος» (Κεφάλαιο 1.3.2).
Υπενθυμίζουμε ότι στις 21 Φεβρουαρίου 2022 η Ύπατη Αρμοστεία των Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες (UNHCR) προχώρησε σε δημόσια τοποθέτηση, εκφράζοντας «τη βαθιά ανησυχία της για τον αυξανόμενο αριθμό των περιστατικών βίας και των σοβαρών παραβιάσεων ανθρωπίνων δικαιωμάτων ενάντια σε πρόσφυγες και μετανάστες που λαμβάνουν χώρα στα σύνορα διάφορων ευρωπαϊκών χωρών, με αρκετά από αυτά να έχουν οδηγήσει σε τραγικές απώλειες ανθρώπινων ζωών».
Η δήλωση έκανε συγκεκριμένη αναφορά στην Ελλάδα. «Είμαστε εξαιρετικά θορυβημένοι από τις επαναλαμβανόμενες και συστηματικές αναφορές από τα χερσαία και θαλάσσια σύνορα της Ελλάδας με την Τουρκία, όπου η Ύπατη Αρμοστεία έχει καταγράψει σχεδόν 540 περιστατικά άτυπων επιστροφών από την Ελλάδα από τις αρχές του 2020», τόνισε σχετικά ο Ύπατος Αρμοστής Φιλίπο Γκράντι, προσθέτοντας: «Υπάρχουν μαρτυρίες ανθρώπων που έχουν εγκαταλειφθεί στη μέση της θάλασσας πάνω σε φουσκωτές σχεδίες ή που έχουν αναγκαστεί να πέσουν στο νερό, κάτι που φανερώνει ανάλγητη αδιαφορία απέναντι στην ανθρώπινη ζωή. Τουλάχιστον τρία άτομα αναφέρεται ότι έχουν χάσει τη ζωή τους σε τέτοια περιστατικά από τον Σεπτέμβριο του 2021 στο Αιγαίο, με πιο πρόσφατο ένα περιστατικό τον Ιανουάριο».
Σε ένα Κράτος Δικαίου οι Αρχές οφείλουν να εφαρμόζουν τους κανόνες του διεθνούς δικαίου για την έρευνα και διάσωση ατόμων που βρίσκονται σε κίνδυνο στη θάλασσα, καθώς και για τη διεθνή προστασία των προσφύγων από πόλεμο, ανελεύθερα και αντιδημοκρατικά καθεστώτα και άλλους κινδύνους που διατρέχουν στις χώρες προέλευσης, απέχοντας από παράνομες πράξεις απέλασης ή επαναπροώθησης αιτούντων άσυλο.
Όπως έχει σημειώσει και η Ύπατη Αρμοστεία, το ευρωπαϊκό δίκαιο επιτάσσει ότι τα μέτρα επιτήρησης των συνόρων πρέπει να εφαρμόζονται σε πλήρη συμμόρφωση με τα ανθρώπινα δικαιώματα και το προσφυγικό δίκαιο, συμπεριλαμβανομένης της Σύμβασης του 1951, ενώ τα «κράτη πρέπει να τηρούν τις δεσμεύσεις τους και να σέβονται τα θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα, όπως το δικαίωμα στη ζωή και το δικαίωμα στο άσυλο».
Ωστόσο, από την εξεταζόμενη περίπτωση εγείρονται σημαντικές καταγγελίες και σοβαρά προς διερεύνηση ερωτήματα για το αν οι ελληνικές Αρχές εφάρμοσαν το διεθνές, ενωσιακό και εθνικό πλαίσιο υποχρεώσεων για τη διεθνή προστασία προσφυγισσών και προσφύγων που έφτασαν στην Ελλάδα με σκοπό να ζητήσουν άσυλο.
Αριθμός Λογαριασμού: 1100 0232 0016 560
IBAN: GR56 0140 1100 1100 0232 0016 560
BIC: CRBAGRAA
Στον αγώνα μας για Λογοδοσία και Διαφάνεια, απέναντι σε οτιδήποτε υπονομεύει τις αρχές της Δημοκρατίας και του Κράτους Δικαίου.
Γιατί η Δημοκρατία δεν είναι αυτονόητη.
Είναι στο χέρι μας να μη στεκόμαστε απαθείς ή κυνικοί.
Δες πώς μπορείς να μας βοηθήσεις, εδώ!