Καταδίκες της Ελλάδας από το ΕΔΔΑ το έτος 2017 για τις συνθήκες κράτησης στις φυλακές

Κατά το έτος 2017 εκδόθηκαν 6 αποφάσεις του ΕΔΔΑ κατά της Ελλάδας, στο πλαίσιο των οποίων διαπιστώθηκε παραβίαση των άρθρων 3 ή/και 13 της ΕΣΔΑ λόγω των συνθηκών κράτησης στις ελληνικές φυλακές. 

Α. Mε το άρθρο 3 (Απαγόρευση των βασανιστηρίων) της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (εφ’ εξής ΕΣΔΑ) αναγνωρίζεται το απόλυτο δικαίωμα να μην υποβάλλεται κάποιος σε βασανιστήρια ούτε σε ποινή ή μεταχείριση απάνθρωπη ή εξευτελιστική. Με αυτόν τον τρόπο κατοχυρώνεται μία από τις θεμελιώδεις αξίες των δημοκρατικών κοινωνιών (βλ. περισσότερα για το περιεχόμενο του άρθρου 3 σε 1, 2). Ακόμα, το άρθρο 13 (Δικαίωμα πραγματικής προσφυγής) της ΕΣΔΑ καθιερώνει το δικαίωμα σε οποιονδήποτε παραβιάστηκε κάποιο δικαίωμα του από αυτά που αναγνωρίζονται στην ΕΣΔΑ να προσφύγει με τρόπο αποτελεσματικό ενώπιον των εθνικών αρχών και ταυτόχρονα επιβάλλει την υποχρέωση στο κράτος να προβλέψει τα κατάλληλα ένδικα βοηθήματα και μέσα για το σκοπό αυτό (βλ. περισσότερα για το περιεχόμενο του άρθρου 13 σε 1, 2 ).

Η επιβολή μίας στερητικής της ελευθερίας ποινής εξυπηρετεί συγκεκριμένους σκοπούς (ειδική και γενική πρόληψη, επανένταξη του ατόμου) και η έκτισή της έχει ως αποτέλεσμα την στέρηση του δικαιώματος της ελευθερίας. Ο εν λόγω περιορισμός είναι αναμενόμενο να επιδρά με κάποιον τρόπο και στα λοιπά δικαιώματα του ατόμου.

Ωστόσο, για να συμβαδίζουν οι συνθήκες κράτησης με τις επιταγές του άρθρου 3 της ΕΣΔΑ, το κράτος θα πρέπει να εξασφαλίζει ότι α) τα άτομα κρατούνται σε συνθήκες συμβατές με το σεβασμό της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, β) ο τρόπος και η μέθοδος εκτέλεσης των στερητικών της ελευθερίας ποινών δεν υποβάλλει τα άτομα αυτά σε τέτοια εξάντληση ή δοκιμασία που να υπερβαίνει το αναπόφευκτο επίπεδο των δεινών που είναι σύμφυτα με την κράτηση, καθώς και γ) ότι η υγεία και η ευημερία των ατόμων αυτών διασφαλίζονται επαρκώς, ιδίως με την παροχή της απαιτούμενης ιατρικής φροντίδας (βλ. περισσότερα σε 1, 2). 

Η κατάσταση που επικρατεί στις ελληνικές φυλακές αποτελεί ένα ζήτημα που έχει σχολιαστεί επανειλημμένα από την Επιτροπή για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων και της Απάνθρωπης ή Ταπεινωτικής Μεταχείρισης ή Τιμωρίας (CPT) αναδεικνύοντας το ότι οι συνθήκες υπό τις οποίες κρατούνται πολλοί κρατούμενοι προσβάλλουν την ανθρώπινη αξιοπρέπεια  (βλ. μεταξύ άλλων 1, 2 και γενικά 3). Για χρόνιες και επίμονες παθογένειες του ελληνικού σωφρονιστικού συστήματος κάνει λόγο και ο Συνήγορος του Πολίτη  (βλ. μεταξύ άλλων  Ετήσια Ειδική Έκθεση OPCAT 2020-2021). 

Ο υπερπληθυσμός, οι κτιριακές και λειτουργικές ελλείψεις, η ανεπαρκής ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, οι ακατάλληλες συνθήκες διαβίωσης και οι ανεπαρκείς παροχές στα καταστήματα κράτησης έχουν αποτελέσει αρκετές φορές τη βάση για την καταδίκη της Ελλάδας για παραβίαση του άρθρου 3 της ΕΣΔΑ καθώς έχει κριθεί ότι η διαβίωση υπό αυτούς τους όρους συνιστά εξευτελιστική μεταχείριση. Η στενότητα ατομικού/προσωπικού και συλλογικού χώρου, η απουσία ιδιωτικότητας, η έλλειψη φυσικού φωτισμού, εξαερισμού και θέρμανσης, η μη συμμόρφωση προς στοιχειώδεις υγειονομικές απαιτήσεις, η απουσία δραστηριοτήτων άσκησης, αξιοποίησης του ελεύθερου χρόνου, εργασίας ή εκπαίδευσης των κρατουμένων αποτελούν ορισμένα από τα ζητήματα που εξετάζονται. Σημειώνεται σε αυτό το σημείο πως όταν η υπερπλήρωση των φυλακών φθάσει σε ένα συγκεκριμένο σημείο και ο προσωπικός χώρος που αντιστοιχεί σε κάθε κρατούμενο είναι κάτω των 3 τ.μ. αυτό το στοιχείο μπορεί από μόνο του να είναι αρκετό για να συμπεράνει το ΕΔΔΑ ότι οι συνθήκες κράτησης του εκάστοτε προσφεύγοντος συνιστούν μεταχείριση αντίθετη προς το άρθρο 3 της Σύμβασης. 

Ακόμα, η μη ύπαρξη στο εθνικό δίκαιο μίας πραγματικής και αποτελεσματικής προσφυγής που να επιτρέπει στα άτομα να παραπονεθούν για τις συνθήκες υπό τις οποίες κρατούνται έχει αποτελέσει πολλές φορές την βάση για την καταδίκη της χώρας για την παραβίαση του άρθρου 13 της ΕΣΔΑ. 

Αξίζει τέλος, να αναφερθεί ότι για την ομάδα υποθέσεων Νησιώτης (συνθήκες κράτησης σε σωφρονιστικά καταστήματα και σε αστυνομικά κρατητήρια) η Ελλάδα βρίσκεται σε καθεστώς ενισχυμένης επιτήρησης, γεγονός που υποδεικνύει ότι το πρόβλημα είναι συστημικό. 

Β. Κατά το έτος 2017 το ΕΔΔΑ εξέδωσε 6 αποφάσεις, στο πλαίσιο των οποίων διαπιστώθηκε η εκ μέρους της Ελλάδας παραβίαση των άρθρων 3 ή και 13 της ΕΣΔΑ, λόγω των συνθηκών κράτησης που επικρατούν στα ελληνικά καταστήματα κράτησης.  

Ειδικότερα: 

1)Τον Ιανουάριο του 2017 εκδόθηκε η απόφαση (βλ. 1, 2) στην υπόθεση Singh και λοιποί κατά Ελλάδας (αρ. προσφυγής 60041/13). 

Στη συγκεκριμένη υπόθεση 35 προσφεύγοντες, οι οποίοι κρατούνταν ή είχαν κρατηθεί στις φυλακές Κορυδαλλού, ισχυρίστηκαν μεταξύ άλλων ότι κρατήθηκαν υπό συνθήκες απάνθρωπες και εξευτελιστικές και ότι δεν είχαν στη διάθεσή τους μία αποτελεσματική προσφυγή προκειμένου να παραπονεθούν για τις συνθήκες αυτές. 

Σημειώνεται σε αυτό το σημείο ότι οι προσφεύγοντες 1, 2, 4, 5, 13, 26, 27, 30 και 34 δήλωσαν ότι θέλουν να αποσύρουν την προσφυγή τους και ως εκ τούτου η προσφυγή ως προς τους προσφεύγοντες αυτούς διεγράφη από το πινάκιο. 

Το ΕΔΔΑ λαμβάνοντας υπόψη α) τους ισχυρισμούς των προσφευγόντων (βλ. τους ισχυρισμούς σε παρ. 8-12 της απόφασης) και τις αντίστοιχες διαπιστώσεις της CPT (βλ. παρ. 18-20), ειδικά όσον αφορά τις συνθήκες υπερπληθυσμού, και β) την έλλειψη πειστικών πληροφοριών από την Κυβέρνηση σχετικά με το ως άνω ζήτημα, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι υπήρξε παραβίαση του άρθρου 3 της ΕΣΔΑ. 

Επιπλέον, μη βρίσκοντας κάποιο λόγο να αποκλίνει από την πάγια νομολογία του επί του ζητήματος, το ΕΔΔΑ έκρινε πως στη συγκεκριμένη περίπτωση υπήρξε και παραβίαση του άρθρου 13 σε συνδυασμό με το άρθρο 3 της ΕΣΔΑ λόγω έλλειψης αποτελεσματικών ενδίκων μέσων που να επιτρέπουν στους ενδιαφερόμενους να παραπονεθούν για τις συνθήκες κράτησής τους. 

Το ΕΔΔΑ λαμβάνοντας υπόψη α) τους ισχυρισμούς των προσφευγόντων (βλ. παρ. 8-13) και την έκθεση του Ειδικού εισηγητή των Ηνωμένων Εθνών (βλ. παρ. 20) ειδικά ως προς το ζήτημα του υπερπληθυσμού των φυλακών και β) την έλλειψη πειστικών πληροφοριών από την Κυβέρνηση που να αποδεικνύουν το αντίθετο, δέχθηκε τον ισχυρισμό των προσφευγόντων ότι οι φυλακές Χίου ήταν γεμάτες πέραν της χωρητικότητάς τους σε σημείο που υπήρξε κατάφωρη έλλειψη προσωπικού χώρου. Για τον λόγο αυτό, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι υπήρξε παραβίαση του άρθρου 3 της ΕΣΔΑ. 

Επιπλέον, το ΕΔΔΑ διαπίστωσε παραβίαση του άρθρου 13 της ΕΣΔΑ λόγω έλλειψης αποτελεσματικών ένδικων μέσων που να επιτρέπουν στους ενδιαφερόμενους να παραπονεθούν για τις συνθήκες κράτησής τους. 

3) Τον Φεβρουάριο του 2017 εκδόθηκε η απόφαση (βλ. 1, 2) στην υπόθεση D.M. κατά Ελλάδας (αρ. προσφυγής 44559/15). 

Ο προσφεύγων παραπονέθηκε μεταξύ άλλων για την παραβίαση των άρθρων 3 και 13 λόγω των συνθηκών κράτησής του στις φυλακές Νιγρίτας. 

Το ΕΔΔΑ αναφέροντας ότι δεν είναι σε θέση να κρίνει σχετικά με το αν ο προσφεύγων κρατήθηκε σε συνθήκες που συνιστούν εξευτελιστική μεταχείρισή τους (βλ. ειδικότερα παρ. 31- 39), κατέληξε στο συμπέρασμα ότι δεν υπάρχει παραβίαση του άρθρου 3 της ΕΣΔΑ. Από την άλλη πλευρά, υπενθυμίζοντας το ότι πολλές φορές έχει βεβαιώσει το γεγονός ότι τα μέσα που προβλέπονται στον Κώδικα Ποινικής Δικονομίας και στον Σωφρονιστικό Κώδικα  δεν συνιστούν πραγματική προσφυγή κατά την έννοια του άρθρου 13, έκρινε ότι στη συγκεκριμένη περίπτωση υπήρξε παραβίαση του άρθρου 13 της ΕΣΔΑ σε συνδυασμό με το άρθρο 3. 

4) Τον Μάρτιο του 2017 εκδόθηκε η απόφαση (βλ. 1, 2) στην υπόθεση Κόρδας κατά Ελλάδας (αρ. προσφυγής 51574/14). 

Ο προσφεύγων παραπονέθηκε μεταξύ άλλων για τις συνθήκες κράτησής του στις φυλακές Τρικάλων και για το ότι δεν είχε στη διάθεσή του κανένα αποτελεσματικό ένδικο μέσο για να διαμαρτυρηθεί για τις συνθήκες αυτές. 

Σημειώνεται σε αυτό το σημείο ότι το κομμάτι της προσφυγής που αφορά τη μη αντιμετώπιση του προσφεύγοντος ως κρατούμενου εξαρτημένου από ναρκωτικά και την έλλειψη προγραμματισμένων μέτρων για την απεξάρτηση απορρίφθηκε λόγω μη εξάντλησης των εσωτερικών ενδίκων μέσων. Ως εκ τούτου η προσφυγή εξετάστηκε μόνο ως προς τις αιτιάσεις των άρθρων 3 και 13 που αφορούν τις γενικές συνθήκες κράτησης του προσφεύγοντα. 

Το ΕΔΔΑ αναφέροντας ότι οι ελλείψεις που κατήγγειλε ο προσφεύγων ήταν γενικής φύσεως, χωρίς να διευκρινίζεται επαρκώς το πως οι ελλείψεις αυτές τον επηρέασαν προσωπικά, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι δεν υπήρξε παραβίαση του άρθρου 3 της ΕΣΔΑ. Από την άλλη πλευρά, μη βρίσκοντας κάποιο λόγο να αποκλίνει από την πάγια νομολογία του επί του ζητήματος, το ΕΔΔΑ έκρινε πως υπήρξε παραβίαση του άρθρου 13 σε συνδυασμό με το άρθρο 3 της ΕΣΔΑ, καθώς ο προσφεύγων δεν είχε στη διάθεσή του κάποιο αποτελεσματικό και πραγματικό ένδικο μέσο για να μπορέσει να παραπονεθεί για τις συνθήκες κράτησής του. 

5) Τον Απρίλιο του 2017 εκδόθηκε η απόφαση (βλ. 1, 2) στην υπόθεση Cela και λοιποί κατά Ελλάδας (αρ. προσφυγής 10244/14). 

Στη συγκεκριμένη υπόθεση 6 προσφεύγοντες παραπονέθηκαν για τις συνθήκες κράτησής τους στις φυλακές Κορυδαλλού καθώς και την μη ύπαρξη αποτελεσματικού και πραγματικού ενδίκου μέσου που να τους επιτρέπει να παραπονεθούν για τις συνθήκες αυτές. 

Σημειώνεται σε αυτό το σημείο ότι η προσφυγή όσον αφορά τον έκτο προσφεύγοντα απορρίφθηκε με βάση το άρθρο 35 παρ. 3 της ΕΣΔΑ, καθώς το ονοματεπώνυμό του και τα προσωπικά του στοιχεία δεν περιλαμβάνονταν στον κατάλογο των προσφευγόντων. 

Το ΕΔΔΑ λαμβάνοντας υπόψη α) τους ισχυρισμούς των προσφευγόντων (βλ. παρ. 6-9 της απόφασης) ειδικά όσον αφορά τις συνθήκες υπερπληθυσμού και τις αντίστοιχες διαπιστώσεις της CPT (βλ. παρ. 18) καθώς και β) την απουσία πειστικών στοιχείων περί του αντιθέτου εκ μέρους της Κυβέρνησης, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι υπήρξε παραβίαση του άρθρου 3 της ΕΣΔΑ καθώς οι υλικές συνθήκες κράτησης των προσφευγόντων τους υπέβαλαν σε δυσφορία ή ταλαιπωρία τέτοιας έντασης που υπερέβαινε τον αναπόφευκτο βαθμό ταλαιπωρίας που είναι σύμφυτος με την κράτηση και, ως εκ τούτου συνιστούν εξευτελιστική μεταχείριση.

Επιπλέον, το ΕΔΔΑ διαπίστωσε παραβίαση του άρθρου 13 της ΕΣΔΑ λόγω της έλλειψης πραγματικού και αποτελεσματικού ενδίκου μέσου που να επιτρέπει στους ενδιαφερόμενους να παραπονεθούν για τις συνθήκες κράτησής τους. 

6) Τον Απρίλιο του 2017 εκδόθηκε η απόφαση (βλ. 1, 2) στην υπόθεση Ζουρνατζίδης και λοιποί κατά Ελλάδας (αρ. προσφυγής 23261/13). 

Στη συγκεκριμένη υπόθεση 57 προσφεύγοντες παραπονέθηκαν για τις συνθήκες κράτησής τους στις φυλακές Ιωαννίνων. 

Σημειώνεται σε αυτό το σημείο ότι η προσφυγή όσον αφορά τους προσφεύγοντες 4, 8, 15, 21, 29, 43, 49, 50, 54, 56, 57 απορρίφθηκε λόγω μη εξάντλησης των εθνικών ενδίκων μέσων.  

Το ΕΔΔΑ λαμβάνοντας υπόψη α) τους ισχυρισμούς των προσφευγόντων (βλ. παρ. 7-10 της απόφασης), ειδικά όσον αφορά τις συνθήκες υπερπληθυσμού, και τις αντίστοιχες διαπιστώσεις της CPT (βλ. παρ. 15) καθώς και β) την απουσία πειστικών στοιχείων περί του αντιθέτου εκ μέρους της Κυβέρνησης, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι υπήρξε παραβίαση του άρθρου 3 της ΕΣΔΑ.