Καταδίκες της Ελλάδας από το ΕΔΔΑ το έτος 2016 που αφορούν τις συνθήκες κράτησης προσώπων προς απέλαση

Κατά το έτος 2016 εκδόθηκαν έξι αποφάσεις του ΕΔΔΑ κατά της Ελλάδας στο πλαίσιο των οποίων κρίθηκε, μεταξύ άλλων, ότι οι συνθήκες κράτησης σε χώρους της αστυνομίας και κέντρα κράτησης μεταναστών συνιστούσαν απάνθρωπη ή εξευτελιστική μεταχείριση και ότι δεν έλαβε χώρα αποτελεσματικός δικαστικός έλεγχο της νομιμότητας της κράτησής τους ως προς τις συνθήκες υπό τις οποίες αυτή πραγματοποιήθηκε.

Έχει κριθεί εν γένει ότι για να συμβαδίζουν οι συνθήκες κράτησης με τις επιταγές του άρθρου 3 της ΕΣΔΑ, το κράτος θα πρέπει να εξασφαλίζει ότι α) τα άτομα κρατούνται σε συνθήκες συμβατές με το σεβασμό της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, β) ο τρόπος και η μέθοδος που πραγματοποιείται η κράτηση δεν υποβάλλει τα άτομα αυτά σε τέτοια εξάντληση ή δοκιμασία που να υπερβαίνει το αναπόφευκτο επίπεδο των δεινών που είναι σύμφυτα με την κράτηση, καθώς και γ) ότι η υγεία και η ευημερία των ατόμων αυτών διασφαλίζονται επαρκώς, ιδίως με την παροχή της απαιτούμενης ιατρικής φροντίδας (βλ. περισσότερα για το περιεχόμενο του άρθρου σε 1, 2, 3). 

Ο υπερπληθυσμός, η ανεπαρκής ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, οι ακατάλληλες συνθήκες διαβίωσης, η έλλειψη προαυλισμού, τροφίμων, ειδών ατομικής υγιεινής και οι ανεπαρκείς παροχές σε χώρους κράτησης έχουν αποτελέσει αρκετές φορές τη βάση για την καταδίκη της Ελλάδας για παραβίαση του άρθρου 3 της ΕΣΔΑ, καθώς έχει κριθεί ότι η διαβίωση υπό αυτούς τους όρους συνιστά εξευτελιστική μεταχείριση.

Για χρόνιες και επίμονες παθογένειες, σχετικά με την καθαριότητα και την ιατροφαρμακευτική περίθαλψη στα προαναχωρησιακά κέντρα κράτησης και τα αστυνομικά τμήματα έχει κάνει λόγο κατ’ επανάληψη η Ευρωπαϊκή Επιτροπή για την πρόληψη των βασανιστηρίων (βλ. μεταξύ άλλων  Ετήσια Ειδική Έκθεση OPCAT 2020-2021, Έκθεση CPT προς την Ελληνική Κυβέρνηση μετά από επίσκεψη 2013, Δημόσια δήλωση CPT σχετικά με την Ελλάδα 2011). Η CPT έχει υπογραμμίσει μάλιστα ότι οι χώροι κράτησης στα Αστυνομικά τμήματα του κέντρου των Αθηνών είναι εντελώς ακατάλληλοι για την κράτηση προσώπων για χρονικά διαστήματα που υπερβαίνουν τις εικοσιτέσσερις ώρες. Ωστόσο, άτομα διέμεναν στα αστυνομικά τμήματα αυτά για μήνες.

Κατά το έτος 2016 το ΕΔΔΑ εξέδωσε έξι αποφάσεις στο πλαίσιο των οποίων διαπιστώθηκε η εκ μέρους της Ελλάδας παραβίαση του άρθρου 3  λόγω των συνθηκών κράτησης σε διάφορους χώρους ανα την ελληνική επικράτεια καθώς και του άρθρου 5 παρ. 4 λόγω της αναποτελεσματικότητας του δικαστικού ελέγχου.

Ειδικότερα:

Τον Ιανουάριο του 2016 εκδόθηκε η απόφαση (βλ. 1, 2) στην υπόθεση Η.Α. κατά Ελλάδας (αρ. προσφυγής 58424/11).

Ο προσφεύγων, Ιρανικής εθνικότητας, ο οποίος κρατήθηκε για 5 μήνες στο κέντρο κράτησης Σουφλίου, παραπονέθηκε μεταξύ άλλων για τις συνθήκες κράτησης που επικρατούσαν στο εν λόγω κέντρο, επικαλούμενος παραβίαση του άρθρου 3 της ΕΣΔΑ (βλ. περισσότερα για τις συνθήκες κράτησης σε παρ. 17 απόφασης). 

Το ΕΔΔΑ αφού υπενθύμισε ότι έχει ήδη διαπιστώσει παραβίαση του άρθρου 3 σε πολλές περιπτώσεις σε υποθέσεις κατά της Ελλάδας σχετικά με τις συνθήκες κράτησης αλλοδαπών στο κέντρο κράτησης Σουφλίου και λαμβάνοντας υπ’ όψιν τις εκθέσεις εθνικών και διεθνών οργανισμών που μετέβησαν στο κέντρο αυτό κατά την επίμαχη περίοδο (βλ. περισσότερα σε παρ. 22-24), έκρινε ότι ο προσφεύγων κρατήθηκε υπό αξιοθρήνητες συνθήκες υπερπληθυσμού και υγιεινής που παραβιάζουν το άρθρο 3 της ΕΣΔΑ.

Επιπλέον, ο προσφεύγων παραπονέθηκε για παραβίαση του άρθρου 5 παρ. 4 της αναποτελεσματικότητας του δικαστικού ελέγχου της κράτησής του.

Το ΕΔΔΑ, αφού ανέφερε ότι οι ελλείψεις του εθνικού δικαίου ως προς την αποτελεσματικότητα του δικαστικού ελέγχου της θέσης υπό κράτηση με σκοπό την απέλαση κατά την εποχή των γεγονότων δεν συνάδουν με τις απαιτήσεις του άρθρου 5 παρ. 4 και διαπιστώνοντας ότι το εθνικό δικαστήριο αρκέστηκε στο να διαπιστώσει ότι ο προσφεύγων ήταν ύποπτος φυγής, απορρίπτοντας ως απαράδεκτους τους ισχυρισμούς του ως προς τις συνθήκες κράτησής του, έκρινε ότι υπήρξε παραβίαση του άρθρου 5 παρ. 4 της ΕΣΔΑ (βλ. περισσότερα σε παρ. 58-59).

Τέλος, το ΕΔΔΑ έκρινε ότι στη συγκεκριμένη περίπτωση: 

α) υπήρξε παραβίαση του άρθρου 5 παρ. 1 καθώς η κράτηση του προσφεύγοντα έπαψε να είναι δικαιολογημένη, λόγω έλλειψης της απαιτούμενης επιμέλειας για την άμεση απέλασή του εκ μέρους των ελληνικών αρχών (βλ. παρ. 49-54),

 β) δεν συντρέχει λόγος να αποφανθεί ξεχωριστά για τις αιτιάσεις σχετικά με το άρθρο 13 της Σύμβασης δεδομένου ότι εξέτασε τα κύρια νομικά ζητήματα ως προς τηναναποτελεσματικότητα των εθνικών ενδίκων μέσων στο πλαίσιο του άρθρου 5 παρ. 4 (βλ. παρ. 61) και 

γ) δεν συντρέχει λόγος να εξεταστεί αν υπήρξε παραβίαση του άρθρου 5 παρ. 2 (βλ. παρ. 62-63). 

Τον Φεβρουάριο του 2016 εκδόθηκε η απόφαση (βλ. 1, 2) στην υπόθεση Amadou κατά Ελλάδας (αρ. προσφυγής 37991/11).

Ο προσφεύγων, υπήκοος της Γκάμπια, παραπονέθηκε μεταξύ άλλων για παραβίαση του άρθρου 3 λόγω των συνθηκών κράτησής του στα κέντρα κράτησης Φυλακίου και Ασπροπύργου, στα οποία κρατήθηκε για τέσσερις περίπου μήνες κατά το έτος 2010. 

Το ΕΔΔΑ αφού υπενθύμισε ότι έχει ήδη αποφανθεί κατ’ επανάληψη ότι υπάρχει παραβίαση του άρθρου 3 σε υποθέσεις που έχουν εγερθεί κατά της Ελλάδας και αφορούν τις συνθήκες κράτησης αλλοδαπών στα κέντρα κράτησης Φυλακίου και Ασπροπύργου κατά τα έτη 2010 και 2011 και λαμβάνοντας υπ’ όψιν τις διαπιστώσεις και τις εκθέσεις διαφόρων διεθνών οργανισμών που επισκέφθηκαν τα εν λόγω κέντρα κατά τη συγκεκριμένη περίοδο, έκρινε ότι ο προσφεύγων κρατήθηκε υπό συνθήκες υπερπληθυσμού και υγιεινής ασυμβίβαστες με το άρθρο 3, οι οποίες αποτέλεσαν ταπεινωτική μεταχείριση για αυτόν.

Ακόμη, ο προσφεύγων, επικαλούμενος το άρθρο 5 παρ. 4, παραπονέθηκε για την αναποτελεσματικότητα του δικαστικού ελέγχου της κράτησής του, και κυρίως του ότι, κατά την διάρκεια της κράτησής του, ήταν αδύνατον, ελλείψει ενημέρωσης και αρωγής, να προσφύγει ενώπιον κάποιας δικαστικής Αρχής, η οποία θα έκρινε την νομιμότητα αυτής της κράτησης. Το ΕΔΔΑ αφού σημείωσε ότι το άρθρο 76 παρ. 4 του Νόμου 3386/2005 προέβλεπε κατά την εποχή των γεγονότων ότι το Διοικητικό Δικαστήριο μπορούσε να εξετάσει την νομιμότητα της κράτησης μόνο υπό το πρίσμα του κινδύνου απόδρασης ή της απειλής για την δημόσια τάξη, έκρινε ότι οι ανεπάρκειες αυτές του εθνικού δικαίου καθιστούν αναποτελεσματικό τον δικαστικό έλεγχο της κράτησης κατά παράβαση του άρθρου 5 παρ. 4 της ΕΣΔΑ.

Τέλος, αξίζει να αναφερθεί ότι ο προσφεύγων παραπονέθηκε για παραβίαση του άρθρου 3 λόγω της κατάστασης απόλυτης ένδειας στην οποία φέρεται να βρέθηκε όταν αφέθηκε ελεύθερος. Το ΕΔΔΑ υπενθυμίζοντας τις συστημικές ανεπάρκειες σχετικά με την στέγαση και τις συνθήκες διαβίωσης των αιτούντων άσυλο στην Ελλάδα, όπως έχουν διαπιστωθεί στην υπόθεση M.S.S κατά Βελγίου και Ελλάδας, συμπέρανε ότι συνεπεία της αδράνειας των ελληνικών αρχών ο προσφεύγων βρέθηκε σε μία εξευτελιστική κατάσταση που αντίκειται στο άρθρο 3 της ΕΣΔΑ (βλ. περισσότερα σε παρ. 58-62).

Τον Φεβρουάριο του 2016 εκδόθηκε η απόφαση (βλ. 1, 2) στην υπόθεση R.T. κατά Ελλάδας (αρ. προσφυγής 5124/11).

Ο προσφεύγων, κουρδικής καταγωγής, παραπονέθηκε, μεταξύ άλλων, για τις συνθήκες υπό τις οποίες κρατήθηκε στο Τμήμα Συνοριακής Φύλαξης Τυχερού. 

Το ΕΔΔΑ παραπέμποντας στις σχετικές εκθέσεις ελληνικών και διεθνών οργανισμών, σημείωσε ότι ο προσφεύγων κατά την κράτησή του δεν είχε «ζωτικό χώρο». Υπενθυμίζοντας ότι μόνη αυτή η διαπίστωση αρκεί για να θεμελιωθεί παραβίαση του άρθρου 3, έκρινε ότι οι συνθήκες κράτησης του προσφεύγοντα, επί 3 μήνες περίπου συνολικά, τον υπέβαλαν σε δοκιμασία που ξεπερνά σε ένταση το αναπόφευκτο επίπεδο οδύνης που είναι συνυφασμένο με την κράτηση και ως εκ τούτου υπήρξε παραβίαση του άρθρου 3 της ΕΣΔΑ (βλ. περισσότερα σε παρ. 52-56).

Επιπλέον, ο προσφεύγων παραπονέθηκε για την αναποτελεσματικότητα του δικαστικού ελέγχου της  κράτησής του επικαλούμενος και το άρθρο 5 παρ. 4.

Το ΕΔΔΑ αφού σημείωσε ότι α) η τροποποιημένη εκδοχή της παραγράφου 5 του άρθρου 76 νόμου 3386/2005 προέβλεπε την εξέταση των συνθηκών κράτησης κατά την εποχή των γεγονότων, β) τα εθνικά δικαστήρια έχουν σε κάποιες περιπτώσεις εξετάσει σε βάθος αιτιάσεις σχετικές με τις κακές συνθήκες κράτησης μεταναστών και γ) το δικαστήριο στη συγκεκριμένη περίπτωση αρχικά απέρριψε τις αντιρρήσεις του προσφεύγοντα και σε δεύτερο χρόνο τις αποδέχθηκε χωρίς όμως ποτέ να εκφέρει κρίση ως προς τις υλικές συνθήκες κράτησης, ανέφερε την αναποτελεσματικότητα της πρώτης προσφυγής και έκρινε ότι υπήρξε παραβίαση του άρθρου 5 παρ. 4.

Σημειώνεται ότι το ΕΔΔΑ έκρινε, επίσης, πως στη συγκεκριμένη περίπτωση: 

α) η επιστροφή του προσφεύγοντα στην Τουρκια χωρίς να εξεταστεί εάν εκκρεμούσε αίτησή του για άσυλο λόγω έλλειψης οργάνωσης και απουσίας συντονισμού των αρχών είναι ενδεικτική των πλημμελειών στο ελληνικό σύστημα ασύλου την εποχή των γεγονότων και ως εκ τούτου υπήρξε παραβίαση του άρθρου 13 σε συνδυασμό με το άρθρο 3 (βλ. περισσότερα σε παρ. 67-75),  

β) δεν υπήρξε παραβίαση του άρθρου 5 παρ. 1, καθότι η κράτηση του προσφεύγοντα δεν μπορεί να θεωρηθεί μη «νόμιμη» κατά την έννοια της συγκεκριμένης διάταξης (βλ. περισσότερα σε παρ. 83-89), 

γ) δεν συντρέχει λόγος να εξεταστεί χωριστά η αιτίαση σχετικά με το άρθρο 13 σε συνδυασμό με το άρθρο 3, καθώς τα κύρια νομικά ζητήματα ως προς την αποτελεσματικότητα των εσωτερικών ενδίκων βοηθημάτων εξετάστηκαν υπό το πρίσμα του άρθρου 5 παρ. 4 (βλ. περισσότερα σε παρ. 100) και 

δ) δεν συντρέχει λόγος να εξεταστεί το εάν υπήρξε παραβίαση του άρθρου 5 παρ. 2 (βλ. περισσότερα σε παρ. 101-102). 

Τον Απρίλιο του 2016 εκδόθηκε η απόφαση (βλ. 1, 2) στην υπόθεση Ha.A. κατά Ελλάδας (αρ. προσφυγής 58387/11).

Με την προσφυγή του, ο Ha.A., Ιρακινής εθνικότητας, παραπονέθηκε μεταξύ άλλων για τις συνθήκες υπό τις οποίες κρατήθηκε στο κέντρο κράτησης Τυχερού για περίπου τέσσερις μήνες.

Το ΕΔΔΑ σημειώνοντας ότι οι συνθήκες υπερπληθυσμού και σοβαρής έλλειψης χώρου που επικρατούσαν στους χώρους του Τμήματος Συνοριακής Φύλαξης του Τυχερού προκύπτουν από πολλές εκθέσεις ελληνικών και διεθνών οργανώσεων και οργάνων, έκρινε ότι ο προσφεύγων δεν είχε ζωτικό χώρο σύμφωνο με τα κριτήρια που έχει ορίσει η νομολογία του Δικαστηρίου. Αναφέροντας ότι η διαπίστωση αυτή «επιτρέπει από μόνη το συμπέρασμα της παραβίασης του άρθρου 3» έκρινε ότι οι συνθήκες υπό τις οποίες κρατήθηκε ο προσφεύγων για τέσσερις μήνες περίπου τον υπέβαλαν σε δοκιμασία η ένταση της οποίας ξεπερνούσε το αναπόφευκτο επίπεδο οδύνης που συνεπάγεται η κράτηση και ως εκ τούτου υπήρξε παραβίαση του άρθρο 3 της ΕΣΔΑ.

Επιπλέον, ο προσφεύγων παραπονέθηκε για την αναποτελεσματικότητα του δικαστικού ελέγχου της κράτησής του, επικαλούμενος το άρθρο 5 παρ. 4.

Το ΕΔΔΑ αναφέροντας ότι το εθνικό δίκαιο κατά την εποχή των γεγονότων δεν προέβλεπε ρητά την εξέταση της νομιμότητας της κράτησης στο σύνολό της και ότι τόσο στην πρώτη όσο και στην δεύτερη απόφαση του Διοικητικού Πρωτοδικείου Αλεξανδρούπολης οι ως άνω συνθήκες δεν εξετάσθηκαν, έκρινε ότι οι ανεπάρκειες του εσωτερικού δικαίου την εποχή των γεγονότων ως προς την αποτελεσματικότητα του δικαστικού ελέγχου της θέσης υπό κράτηση με σκοπό την απέλαση δεν συνάδουν με τις απαιτήσεις του άρθρου 5 παρ.4 (βλέπε περισσότερα σε παρ. 46-50).

Τέλος, αξίζει να αναφερθεί ότι το ΕΔΔΑ έκρινε πως στη συγκεκριμένη υπόθεση: 

α) δεν υπήρξε παραβίαση του άρθρου 5 παρ. 1 (βλ. περισσότερα σε παρ. 36-43),

β) δεν συντρέχει λόγος να αποφανθεί χωριστά επί της αιτίασης σχετικά με το άρθρο 13, καθώς τα κύρια ζητήματα που αφορούν την αποτελεσματικότητα των διαθέσιμων των εθνικών ενδίκων μέσων εξετάστηκαν υπό το πρίσμα του άρθρου 5 παρ. 4 (βλ. περισσότερα σε παρ. 51) και 

γ) δεν συντρέχει λόγος να εξεταστεί το εάν υπήρξε παραβίαση της διάταξης του άρθρου 5 παρ. 2 (βλ. περισσότερα σε παρ. 52-53) 

Τον Ιούνιο του 2016 εκδόθηκε η απόφαση (βλ. 1, 2) στην υπόθεση F.E. κατά Ελλάδας (αρ. προσφυγής 31614/11).

Ο προσφεύγων, Ιρανικής εθνικότητας, παραπονέθηκε καταρχάς για τις συνθήκες κράτησής του στο τμήμα συνοριακής φύλαξης Σουφλίου και στο κέντρο κράτησης Βέννας, στα οποία κρατήθηκε για δύο περίπου μήνες, επικαλούμενος το άρθρο 3 της ΕΣΔΑ.

Το ΕΔΔΑ υπενθυμίζοντας ότι έχει ήδη διαπιστώσει επανειλημμένα παραβίαση του άρθρου 3 της Σύμβασης σε υποθέσεις κατά της Ελλάδας που αφορούσαν τις συνθήκες κράτησης στα κέντρα κράτησης Σουφλίου και Βέννας και λαμβάνοντας υπ’ όψιν αφενός τις διαπιστώσεις στις οποίες είχε το ίδιο καταλήξει στις υποθέσεις Ε.Α. κατά Ελλάδας και Β.Μ. κατά Ελλάδας και αφετέρου τις διαπιστώσεις που περιέχονται σε εκθέσεις διεθνών οργανισμών που επισκέφθηκαν τα εν λόγω κέντρα κατά την επίδικη περίοδο, συμπέρανε ότι ο προσφεύγων κρατήθηκε σε συνθήκες υπερπληθυσμού και υγιεινής ασύμβατες με το άρθρο 3 της ΕΣΔΑ, οι οποίες συνιστούν εξευτελιστική μεταχείριση σε βάρος του (βλ. περισσότερα σε παρ. 58-61).

Επιπλέον, ο προσφεύγων παραπονέθηκε για παραβίαση του άρθρου 5 παρ. 4.

Το ΕΔΔΑ σημείωσε ότι κατά την εποχή των πρώτων αντιρρήσεων του προσφεύγοντος το εθνικό δίκαιο δεν προέβλεπε ρητά την εξέταση των υλικών συνθηκών κράτησης και, αφού υπενθύμισε ότι η δεύτερη απόφαση του Διοικητικού Πρωτοδικείου επί των αντιρρήσεών του, παρότι έκανε δεκτές τις αντιρρήσεις, δεν περιείχε κρίση ως προς τις συνθήκες κράτησης, έκρινε οι ανεπάρκειες του εθνικού δικαίου κατά την περίοδο των πραγματικών περιστατικών όσον αφορά την αποτελεσματικότητα του δικαστικού ελέγχου της κράτησης με σκοπό την απέλαση δεν είναι σύμφωνες με τις απαιτήσεις του άρθρου 5 παρ. 4 και ως εκ τούτου διαπίστωσε παραβίαση της ως άνω διάταξης.

Σημειώνεται, τέλος, ότι το ΕΔΔΑ έκρινε πως: 

α) η με επίκληση των άρθρων 13 και 3 αιτίαση του προσφεύγοντος ότι βρέθηκε σε κίνδυνο να υποστεί απάνθρωπη ή εξευτελιστική μεταχείριση λόγω ανεπαρκειών στη διαδικασία ασύλου πρέπει να απορριφθεί κατ’ εφαρμογή των άρθρων 35 παρ. 1, 3 και 4 της Σύμβασης (βλ. παρ. 66-68)

β) δεν υπήρξε παραβίαση του άρθρου 5 παρ. 1 της ΕΣΔΑ καθώς η κράτηση του προσφεύγοντος δεν μπορεί να θεωρηθεί ότι δεν ήταν νόμιμη (βλ. παρ. 73-78) 

γ) δεν συντρέχει λόγος να αποφανθεί χωριστά επί της αιτίασης σχετικά με το άρθρο 13, καθώς τα κύρια ζητήματα που αφορούν την αποτελεσματικότητα των διαθέσιμων εθνικών ενδίκων μέσων εξετάστηκαν υπό το πρίσμα του άρθρου 5 παρ. 4 (βλ. παρ. 85) και 

δ)  δεν συντρέχει λόγος να εξεταστεί το αν υπήρξε παραβίαση του  άρθρου 5 παρ. 2 ενόψει των διαπιστώσεων του Δικαστηρίου σχετικά με την παραβίαση του άρθρου 5 παρ. 4 (βλ. παρ. 86-87) 

Τον Ιούλιο του 2016 εκδόθηκε η απόφαση (βλ. 1, 2) στην υπόθεση Tenko κατά Ελλάδας (αρ. προσφυγής 7811/15).

Η προσφεύγουσα, Αλβανικής εθνικότητας, παραπονέθηκε για παραβίαση του άρθρου 3 της ΕΣΔΑ λόγω των συνθηκών υπό τις οποίες κρατήθηκε στους χώρους της Υπηρεσίας Δίωξης της Παράνομης Μετανάστευσης του Κορδελιού στη Θεσσαλονίκη. 

Το ΕΔΔΑ σημείωσε ότι, ανεξαρτήτως των ειδικών συνθηκών κράτησης της προσφεύγουσας, έχει κρίνει σε σειρά υποθέσεων (παρ. 27-28) πως οι χώροι της αστυνομίας είναι από τη φύση τους ακατάλληλοι για την παρατεταμένη κράτηση ατόμων προς απέλαση. Διαπιστώνοντας ότι η προσφεύγουσα κρατήθηκε για διάστημα που υπερβαίνει τον ένα μήνα στους χώρους της Υπηρεσίας Δίωξης της Παράνομης Μετανάστευσης του Κορδελιού, έκρινε ότι υπήρξε παραβίαση του άρθρου 3 της ΕΣΔΑ.