Περιστρεφόμενες Πόρτες: Από διευθυντής του Γραφείου Τύπου της ΝΔ και του πρωθυπουργού, πρόεδρος της ΕΡΤ

Αμέσως μετά την επικράτησή της στις εκλογές του 2019, η κυβέρνηση της ΝΔ διόρισε τον δημοσιογράφο Κωνσταντίνο Ζούλα τη θέση του προέδρου του Διοικητικού Συμβουλίου της ΕΡΤ, παρά το γεγονός ότι ο κ. Ζούλας, το αμέσως προηγούμενο διάστημα, κατείχε σημαίνουσα θέση στο κόμμα της ΝΔ και ήταν στενός συνεργάτης του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη. Ελλείψει σχετικού νομοθετικού πλαισίου στην ελληνική νομοθεσία για την αντιμετώπιση του φαινομένου των περιστρεφόμενων πορτών (revolving doors), ο παραπάνω διορισμός εγείρει ζήτημα για το αν η ΕΡΤ δύναται να επιτελέσει τη συνταγματικά κατοχυρωμένη αποστολή της για παροχή δημόσιας ραδιοτηλεοπτικής υπηρεσίας, όντας «ανεξάρτητη από τα πολιτικά κόμματα» και «τους φορείς δημόσιας εξουσίας». 

Το πρόβλημα με τις περιστρεφόμενες πόρτες έγκειται στο ότι η μεταπήδηση από τον ιδιωτικό στον δημόσιο τομέα και αντίστροφα επιτρέπει σε πρόσωπα να αξιοποιήσουν τις διασυνδέσεις και τις γνώσεις που είχαν αποκτήσει από το προηγούμενο πόστο τους, για να ικανοποιήσουν προσωπικά ή ιδιωτικά συμφέροντα που δεν συνάδουν με αυτά του δημοσίου.

Στην εξεταζόμενη περίπτωση παρατηρούμε ότι ο κ. Ζούλας, προ του διορισμού του στην ΕΡΤ, κατείχε υψηλόβαθμες θέσεις τόσο στη ΝΔ όσο και στο στενό επιτελείο του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη, οι οποίες αφορούσαν ζητήματα επικοινωνίας και Τύπου. Παρατηρούμε ότι το αντικείμενο των αξιωμάτων αλληλοκαλύπτεται (θέματα επικοινωνίας και ΜΜΕ σε ΝΔ, Μαξίμου, ΕΡΤ), καθώς και ότι δεν υπήρξε μεταβατική περίοδος μεταξύ κομματικού και κρατικού αξιώματος (cooling-off period), η οποία προτείνεται από διεθνείς οργανισμούς και εφαρμόζεται σε δημόσια αξιώματα (για διαφορετικά διαστήματα, όπως έναν χρόνο, 18 μήνες ή και τρία χρόνια), ώστε να εξασφαλιστεί ότι το διοριζόμενο ή προσληφθέν πρόσωπο θα ασκήσει τα νέα του καθήκοντα ανεπηρέαστο από τις προηγούμενες θέσεις του (1, 2, 3, 4). Πράγματι, η μεταπήδηση του κ. Ζούλα από τον κομματικό μηχανισμό της ΝΔ στη θέση του προέδρου της ΕΡΤ έγινε σε άμεσο χρόνο. 

Αν και η ελληνική νομοθεσία προβλέπει εν γένει μέτρα για την αποφυγή σύγκρουσης συμφερόντων σε κυβερνητικά αξιώματα και υψηλές θέσεις του δημοσίου, δεν καλύπτει αποτελεσματικά όλες τις περιπτώσεις περιστρεφόμενων πορτών. 

Συγκεκριμένα, ρυθμίσεις σχετικά με ασυμβίβαστα κυβερνητικών προσώπων προβλέπονται στον ν. 4622/2019 (άρθρα 68-76) για το Επιτελικό Κράτος (ΦΕΚ Α’ 133 / 7.8.2019, όπως έχει κωδικοποιηθεί από μεταγενέστερες νομοθετικές ρυθμίσεις). Ο νόμος προβλέπει ότι για όσα πρόσωπα διορίζονται ως μέλη της κυβέρνησης και υφυπουργοί «αναστέλλεται αυτοδικαίως η άσκηση οποιασδήποτε επαγγελματικής ή επιχειρηματικής δραστηριότητας». Ταυτόχρονα προβλέπεται ότι τα μέλη της κυβέρνησης οφείλουν για ένα έτος μετά την αποχώρησή τους να λαμβάνουν άδεια από την Επιτροπή Δεοντολογίας της Εθνικής Αρχής Διαφάνειας για οποιαδήποτε επαγγελματική δραστηριότητα σχετίζεται με τη δραστηριότητα του φορέα στον οποίο είχαν διοριστεί, εφόσον μπορεί να προκύψει σύγκρουση συμφερόντων. 

Θα πρέπει ακόμη να σημειώσουμε ότι η έκθεση από τον Πέμπτο Κύκλο Αξιολόγησης της Ομάδας Χωρών του Συμβουλίου της Ευρώπης κατά της Διαφθοράς (GRECO) εκτίμησε ως «σκόπιμη την ενδυνάμωση και εφαρμογή μερικών απόψεων του προτύπου μεταπήδησης προς ή από τον δημόσιο στον ιδιωτικό τομέα» και σύστησε «την αναθεώρηση του καθεστώτος απασχόλησης μετά την παύση καθηκόντων με σκοπό να αξιολογηθεί η ακρίβειά του και να ενισχυθεί με την διεύρυνση του πλαισίου του, όσον αφορά στα πρόσωπα με υψηλά εκτελεστικά καθήκοντα».

Ωστόσο, για την εξεταζόμενη περίπτωση δεν έχει θεσπιστεί κάποιο νομοθετικό πλαίσιο για τους όρους και τις προϋποθέσεις υπό τους οποίους πρόσωπα που έχουν διατελέσει στελέχη πολιτικών κομμάτων θα μπορούν να διοριστούν ως μέλη της διοίκησης της ΕΡΤ ή να αναλάβουν την προεδρία της. Ως εκ τούτου, εν προκειμένω δεν παραβιάστηκε κάποιος κανόνας δικαίου. 

Αυτό όμως θέτει με τη σειρά του το ζήτημα του κατά πόσο, ελλείψει σχετικού νομοθετικού πλαισίου στην ελληνική νομοθεσία, επηρεάζεται η επιτέλεση της αποστολής της Δημόσιας Ραδιοτηλεόρασης από τη δυνατότητα διορισμού στη διοίκησή της προσώπων που μέχρι πρότινος κατείχαν σημαίνοντα αξιώματα σε πολιτικά κόμματα. 

Σύμφωνα με γενικές αρχές παρεχόμενου περιεχομένου της ΕΡΤ, οι ραδιοφωνικές και τηλεοπτικές εκπομπές της, καθώς και το περιεχόμενο των διαδικτυακών ιστοτόπων της, διέπονται, μεταξύ άλλων, από τις αρχές της αντικειμενικότητας και πληρότητας της ενημέρωσης, της πολυφωνίας και της ελεύθερης διακίνησης των ιδεών. Οι παραπάνω αρχές συμβάλλουν στη διακηρυγμένη αποστολή της ΕΡΤ, η οποία έχει ως σκοπό να παρέχει δημόσια ραδιοτηλεοπτική υπηρεσία σύμφωνα με το άρθρο 15 παρ. 2 του Συντάγματος και να συμβάλλει «στην ενημέρωση του ελληνικού λαού», καθώς και «στη διασφάλιση της πολυφωνίας, στην ανεξάρτητη μετάδοση της πληροφορίας και της είδησης», ώστε να «είναι ανεξάρτητη από το Κράτος, όλους τους φορείς δημόσιας ή ιδιωτικής εξουσίας και τα πολιτικά κόμματα» και να «καταρτίζει» και να «εκπέμπει το ραδιοτηλεοπτικό και διαδικτυακό της περιεχόμενο, διεπόμενη μόνο από τις σχετικές διατάξεις του Συντάγματος και της κείμενης νομοθεσίας».

Εν προκειμένω εγείρεται ζήτημα για το αν η ΕΡΤ δύναται να επιτελέσει την παραπάνω αποστολή της «ανεξάρτητη από τα πολιτικά κόμματα» και «τους φορείς δημόσιας εξουσίας», όταν ο πρόεδρός της προέρχεται από υψηλόβαθμες θέσεις του κόμματος και της κυβέρνησης που τον πρότειναν και τον διόρισαν ως επικεφαλής της Δημόσιας Ραδιοτηλεόρασης. 

Σημειώνουμε ότι ο κ. Ζούλας υπερασπίστηκε την επιλογή του προσώπου του ως προέδρου της ΕΡΤ, σημειώνοντας μεταξύ άλλων στην Επιτροπή Θεσμών και Διαφάνειας της Βουλής ότι δεν θα διακινδύνευε τη μακρά δημοσιογραφική του πορεία αν δεν είχε λάβει «την ρητή εντολή του πρωθυπουργού, να αποκτήσει επιτέλους η ΕΡΤ τον ρόλο που της επιτάσσει το Σύνταγμα, δηλαδή, την αντικειμενική και με ίσους όρους μετάδοση πληροφοριών και ειδήσεων καθώς και των προϊόντων του λόγου και της τέχνης και την εξασφάλιση της ποιοτικής στάθμης των προγραμμάτων που επιβάλλει η κοινωνική αποστολή της».