Ελλιπές νομοθετικό πλαίσιο για την καταπολέμηση τυχόν ασυμβιβάστων στις δωρεές προς το υπουργείο Εθνικής Άμυνας

Ρεπορτάζ του Reporters United αναδεικνύει την έλλειψη νομοθετικών κανόνων για την αντιμετώπιση τυχόν ασυμβιβάστων και συγκρούσεων συμφερόντων σε περιπτώσεις κατά τις οποίες τα ίδια νομικά πρόσωπα είναι ταυτόχρονα και δωρητές και (επίδοξοι) προμηθευτές του υπουργείου Εθνικής Άμυνας (ΥΠΕΘΑ) σε προγράμματα εξοπλιστικών και δημόσιες προμήθειες.

Στις 5 Φεβρουαρίου 2025 η δημοσιογραφική ομάδα του Reporters United δημοσίευσε ρεπορτάζ (1, 2, 3), στο οποίο αποκάλυψε ότι το υπουργείο Εθνικής Άμυνας (ΥΠΕΘΑ) δεν διαθέτει κανόνες για την αντιμετώπιση τυχόν ασυμβιβάστων και συγκρούσεων συμφερόντων σε περιπτώσεις κατά τις οποίες οι ίδιες εταιρείες είναι ταυτόχρονα και δωρητές και (επίδοξοι) προμηθευτές του σε προγράμματα εξοπλιστικών και δημόσιες προμήθειες.

Σύμφωνα με το δημοσίευμα, κατά τη διάρκεια του 2024 οι δωρεές ιδιωτών, πολυεθνικών και επιχειρηματιών προς το ΥΠΕΘΑ εκτοξεύθηκαν στα 26 εκατ. ευρώ από τις 322.000 ευρώ που είχαν ανέλθει το 2023. Ωστόσο, το ζήτημα που εγείρεται εν προκειμένω έγκειται στο ότι, σύμφωνα με στοιχεία του ίδιου του ΥΠΕΘΑ, το υπουργείο δέχεται δωρεές από οπλοβιομηχανίες οι οποίες ταυτόχρονα διεκδικούν δεκάδες εκατομμύρια ευρώ από τα εξοπλιστικά προγράμματά του, χωρίς να προβλέπονται και να έχουν δημοσιευθεί εκ μέρους των κρατικών Αρχών κανόνες καταπολέμησης τυχόν ασυμβιβάστων και συγκρούσεων συμφερόντων. 

Το ρεπορτάζ αναφέρει ενδεικτικά ότι οι εταιρείες Lockheed Martin (αμερικανικών συμφερόντων) και Theon Sensors (ελληνικών συμφερόντων), δωρητές του ΥΠΕΘΑ το 2024, έκαναν συναντήσεις με το ίδιο υπουργείο το 2024 και το 2025 για την παρουσίαση οπλικών συστημάτων τους. Πιο συγκεκριμένα, η Theon Sensors παρουσίασε νυχτερινές διόπτρες στις 18 Ιουλίου 2024, ενώ η Lockheed Martin παρουσίασε σύστημα εντοπισμού στόχων για αεροσκάφη στις 17 Ιανουαρίου 2025. Η Lockheed Martin είναι η εταιρεία που θα προμηθεύσει την Ελλάδα και με τουλάχιστον 20 F-35 έναντι δισεκατομμυρίων ευρώ.

Ωστόσο, από τα δημοσιογραφικά ευρήματα προκύπτει ότι το ΥΠΕΘΑ δεν έχει δημοσιεύσει συγκεντρωμένα ούτε τα ακριβή ποσά ανά δωρητή ούτε κανόνες καταπολέμησης τυχόν ασυμβιβάστων και συγκρούσεων συμφερόντων για τις περιπτώσεις κατά τις οποίες εταιρείες μπορούν να είναι ταυτόχρονα και δωρητές και (επίδοξοι) προμηθευτές του. Παρά το σχετικό αίτημα του Reporters United, το υπουργείο δεν γνωστοποίησε τέτοιου είδους κανόνες για την αντιμετώπιση ασυμβιβάστων και συγκρούσεων συμφερόντων που ενδεχομένως προκύψουν από τη σύμπτωση των ιδιοτήτων του δωρητή και προμηθευτή στα ίδια νομικά πρόσωπα.

Συνολικότερα θα πρέπει να σημειώσουμε ότι αν και η ελληνική νομοθεσία προβλέπει κάποια περιορισμένα μέτρα για την αποφυγή σύγκρουσης συμφερόντων και περιπτώσεων περιστρεφόμενων πορτών σε κυβερνητικά αξιώματα και υψηλές θέσεις του δημοσίου, δεν καλύπτει αποτελεσματικά όλες τις περιπτώσεις κατά τις οποίες εγείρεται τέτοιο ζήτημα. 

Συγκεκριμένα, ρυθμίσεις σχετικά με ασυμβίβαστα κυβερνητικών προσώπων προβλέπονται στον ν. 4622/2019 (άρθρα 68-76) για το Επιτελικό Κράτος (ΦΕΚ Α’ 133 / 7.8.2019, όπως έχει κωδικοποιηθεί από μεταγενέστερες νομοθετικές ρυθμίσεις). Ο νόμος προβλέπει ότι για όσα πρόσωπα διορίζονται ως μέλη της κυβέρνησης και υφυπουργοί «αναστέλλεται αυτοδικαίως η άσκηση οποιασδήποτε επαγγελματικής ή επιχειρηματικής δραστηριότητας». Ταυτόχρονα προβλέπεται ότι τα μέλη της κυβέρνησης οφείλουν για ένα έτος μετά την αποχώρησή τους να λαμβάνουν άδεια από την Επιτροπή Δεοντολογίας της Εθνικής Αρχής Διαφάνειας για οποιαδήποτε επαγγελματική δραστηριότητα σχετίζεται με τη δραστηριότητα του φορέα στον οποίο είχαν διοριστεί, εφόσον μπορεί να προκύψει σύγκρουση συμφερόντων. 

Ωστόσο, το σχετικό νομοθετικό πλαίσιο δεν κρίνεται επαρκές. Ενδεικτικά, να αναφέρουμε ότι η έκθεση από τον Πέμπτο Κύκλο Αξιολόγησης της Ομάδας Χωρών του Συμβουλίου της Ευρώπης κατά της Διαφθοράς (GRECO), αναλύοντας το πλέγμα των παραπάνω διατάξεων, έχει προχωρήσει σε σωρεία συστάσεων προς την ελληνική κυβέρνηση αναφορικά με τους κανόνες σύγκρουσης συμφερόντων, συστήνοντας μεταξύ άλλων «η νομική κατάσταση και οι υποχρεώσεις των πολιτικών συμβούλων (σ.σ.: των συνεργατών και των ειδικών συμβούλων των μελών της κυβέρνησης) να διευκρινιστούν και με ακρίβεια να διευθετηθούν για να τεθούν υπό τα υψηλά πρότυπα ακεραιότητας, συμπεριλαμβανομένων των σχετικών κανόνων δεοντολογίας, των συγκρούσεων συμφέροντος και υποχρεώσεων οικονομικής δημοσιοποίησης».