Κατά τη διάρκεια του 2023, διεθνείς και εγχώριες οργανώσεις προάσπισης της ελευθερίας του Τύπου και των ΜΜΕ καταδίκασαν τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις -μεταξύ αυτών και την Ελλάδα- που τάχθηκαν νομοθετικά υπέρ της δυνατότητας παρακολούθησης δημοσιογράφων, στο πλαίσιο των διαδικασιών υιοθέτησης του νέου ευρωπαϊκού Κανονισμού για την Ελευθερία του Τύπου (European Media Freedom Act – EMFA) στην ΕΕ.
Στις 4 Ιουλίου 2023, η Ένωση Ημερήσιων Εφημερίδων Αθηνών (ΕΣΗΕΑ) εξέδωσε ανακοίνωση, υποστηρίζοντας ότι η θέση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου (του θεσμού της ΕΕ που απαρτίζεται από εκπροσώπους των εθνικών κυβερνήσεων) υπέρ της δυνατότητας παρακολούθησης ρεπόρτερ «θέτει τους δημοσιογράφους και τις πηγές τους σε κίνδυνο». «Η αόριστη επίκληση των “κινδύνων εθνικής ασφάλειας” μπορεί να καταστήσει ανεφάρμοστο το δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης», πρόσθεσε η ΕΣΗΕΑ.
Ήδη από τις 23 Ιουνίου, την ίδια στάση είχαν υιοθετήσει τόσο η Διεθνής Ομοσπονδία Δημοσιογράφων (International Federation of Journalists) όσο και η Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία Δημοσιογράφων (European Federation of Journalists).
«Η Διεθνής και η Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία Δημοσιογράφων (ΔΟΔ – ΕΟΔ) απορρίπτουν σθεναρά τη θέση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου σχετικά με την Ευρωπαϊκή Πράξη για την Ελευθερία των Μέσων Ενημέρωσης (EMFA) στις 21 Ιουνίου και καταγγέλλουν πλήγμα στην ελευθερία των Μέσων Ενημέρωσης, υποστηρίζοντας ότι μια τέτοια νομοθεσία θα έθετε τους δημοσιογράφους και τις πηγές τους ακόμη περισσότερο σε κίνδυνο», σημείωσε η Διεθνής Ομοσπονδία Δημοσιογράφων σε ανακοίνωσή της, προσθέτοντας ότι η κατ’ εξαίρεση παρακολούθηση δημοσιογράφων «παραβλέπει επίσης τη σημαντική νομολογία του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΔΕΕ), η οποία καθιστά σαφές ότι ο αυτοσκοπός της διασφάλισης της εθνικής ασφάλειας δεν μπορεί να καθιστά ανεφάρμοστο το δίκαιο της ΕΕ και δεν απαλλάσσει τα κράτη-μέλη από τις υποχρεώσεις τους να συμμορφώνονται με τους κανόνες του κράτους δικαίου. […] Είμαστε ενοχλημένοι με τα επικίνδυνα κενά στη θέση του Συμβουλίου, τα οποία δείχνουν περιφρόνηση των αρχών της ελευθερίας των Μέσων Ενημέρωσης. Η εξαίρεση για την εθνική ασφάλεια στο άρθρο 4 [του EMFA] σχετικά με την προστασία των πηγών και την προστασία από τεχνολογία παρακολουθήσεων αποτελεί πλήγμα για την ελευθερία των Μέσων Ενημέρωσης».
Σύμφωνα με τεκμηριωμένο ρεπορτάζ εγχώριων και διεθνών ΜΜΕ (Investigate Europe, Follow the Money, Netzpolitik, Reporters United) που δημοσιεύθηκε στις 17 Ιουνίου 2023, κατά τις διαδικασίες υιοθέτησης του EMFA «μια μικρή ομάδα κυβερνήσεων», στις οποίες περιλαμβάνεται και η ελληνική, έκανε καίρια παρέμβαση στο άρθρο 4 του προτεινόμενου νόμου, το οποίο με τίτλο «Δικαιώματα παρόχων υπηρεσιών μέσων ενημέρωσης» έθεσε μια σειρά από εγγυήσεις υπέρ της ελευθερίας του Τύπου και της ελευθερίας της έκφρασης. Ανάμεσα σε άλλα, το εν λόγω άρθρο απαγόρευσε ρητά στα κράτη μέλη να παρακολουθούν δημοσιογράφους, να εγκαθιστούν κατασκοπευτικό λογισμικό (spyware) στα τηλέφωνά τους και να τους υποχρεώνουν να αποκαλύψουν τις πηγές τους.
Ωστόσο, μετά την παρέμβαση της παραπάνω ομάδας κυβερνήσεων κυβερνήσεων, στο ίδιο άρθρο προστέθηκε μια εξαίρεση που προέβλεπε τη δυνατότητα παρακολουθήσεων σε βάρος δημοσιογράφων: «Το παρόν Άρθρο δεν θίγει την αρμοδιότητα των κρατών-μελών όσον αφορά τη διαφύλαξη της εθνικής ασφάλειάς τους».
Σύμφωνα με διπλωματικό έγγραφο που προέρχεται από τη γερμανική ομάδα εργασίας στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, η ελληνική κυβέρνηση ήταν ανάμεσα στις έξι σε σύνολο 27 που υποστήριξαν την ως άνω προσθήκη, με την οποία ουσιαστικά αίρεται η προστασία των δημοσιογράφων. Οι άλλες πέντε ήταν η Γαλλία (που διατύπωσε την προσθήκη), η Γερμανία, η Τσεχία, η Ολλανδία και το Λουξεμβούργο.
«Εκφράζουμε την ανησυχία μας για τα επικίνδυνα κενά στη θέση του Συμβουλίου, η οποία δείχνει αδιαφορία για τις αρχές της ελευθερίας των μέσων ενημέρωσης», σχολίασε η διευθύντρια της Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας Δημοσιογράφων Ρενάτε Σρέντερ με φόντο τις παραπάνω αποκαλύψεις. «Η εξαίρεση της εθνικής ασφάλειας στο άρθρο 4 σχετικά με την προστασία των πηγών και την προστασία από την τεχνολογία παρακολούθησης αποτελεί πλήγμα για την ελευθερία των μέσων ενημέρωσης. Θα θέσει τους δημοσιογράφους σε ακόμη μεγαλύτερο κίνδυνο και δημιουργεί επιπλέον ανατριχιαστικές συνέπειες για τους πληροφοριοδότες και άλλες πηγές. Γνωρίζουμε πολύ καλά πώς η υπεράσπιση της εθνικής ασφάλειας χρησιμοποιείται καταχρηστικά για να δικαιολογήσει παραβιάσεις της ελευθερίας των μέσων ενημέρωσης. Ο [κανονισμός] EMFA υποτίθεται ότι θα δημιουργούσε εμπιστοσύνη. Τα κράτη μέλη δημιουργούν δυσπιστία».
Νέο ρεπορτάζ διεθνών και εγχώριων ΜΜΕ (Investigate Europe, Follow the Money, Disclose, Reporters United) που δημοσιεύθηκε στις 12 Δεκεμβρίου 2023 αποκάλυψε ότι οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις της Ελλάδας, της Κύπρου, της Γαλλίας, της Ιταλίας, της Μάλτας, της Φινλανδίας και της Σουηδίας ενέμειναν στη θέση τους για δυνατότητα παρακολούθησης δημοσιογράφων μέσω λογισμικών υποκλοπών, όπως είναι το Predator που χρησιμοποιήθηκε κατά στόχων (δημοσιογράφων, πολιτικών, επιχειρηματιών) στην Ελλάδα και το Pegasus που χρησιμοποιήθηκε κατά στόχων στην Ισπανία.
Σύμφωνα με έγγραφο που δημοσίευσε η έρευνα –και το οποίο προέρχεται από συνεδρίαση του συμβουλίου μονίμων αντιπροσώπων–, η Γαλλία, η Φινλανδία και η Κύπρος δήλωσαν ότι επιμένουν στη διατήρηση της εξαίρεσης εθνικής ασφαλείας «χωρίς ιδιαίτερη ευελιξία» ενώ Ελλάδα, Σουηδία και Μάλτα βρίσκονται στην ίδια γραμμή «με κάποιες αποχρώσεις» σύμφωνα με την διατύπωση του γερμανικού διπλωματικού εγγράφου, που περιγράφει την συνεδρίαση της 22ης Νοεμβρίου. Η δε Ιταλία υιοθέτησε την πιο σκληρή στάση από όλες τις χώρες.
Με ανοικτή επιστολή τους, 17 ευρωπαϊκές ενώσεις δημοσιογράφων και μέσων ενημέρωσης ζήτησαν να διαγραφεί η επίμαχη παράγραφος από το άρθρο 4 του νόμου, που επιτρέπει την παρακολούθηση δημοσιογράφων για λόγους εθνικής ασφάλειας.
«Είμαστε βαθύτατα σοκαρισμένοι από τις απαιτήσεις αυτών των επτά κυβερνήσεων [που τάχθηκαν υπέρ της δυνατότητας παρακολούθησης δημοσιογράφων], οι οποίες περιφρονούν τα ευρωπαϊκά νομικά πρότυπα για την ελευθερία του Τύπου, όπως αυτά καθορίζονται από τη νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων», δήλωσε μετά τις αποκαλύψεις η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας Δημοσιογράφων Μάγια Σεβέρ, σε μια στάση που στήριξε και η Διεθνής Ομοσπονδία Δημοσιογράφων, με ανακοίνωσή της στις 12 Δεκεμβρίου 2023. «Η εισαγωγή μιας τέτοιας εξαίρεσης σε ένα κείμενο που ισχυρίζεται ότι προωθεί την ελευθερία των μέσων ενημέρωσης στην Ευρώπη είναι καθαρή πρόκληση. Καλούμε το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να απορρίψουν αποφασιστικά αυτή την ανελεύθερη διάταξη, η οποία απειλεί όχι μόνο την προστασία των δημοσιογραφικών πηγών, αλλά και τη δημοκρατία», πρόσθεσε η κ. Σεβέρ.
Σε ένα Κράτος Δικαίου, όπου προστατεύονται τα ατομικά δικαιώματα και συγκεκριμένα η Ελευθερία του Τύπου, οι δημοσιογράφοι έχουν το δικαίωμα να ασκούν ελεύθερα και ανεξάρτητα, χωρίς λογοκρισία και επιρροές, το δημοσιογραφικό τους επάγγελμα.
Παρά την κατοχύρωση της Ελευθερίας του Τύπου από το άρθρο 14 του Συντάγματος, στην προκειμένη περίπτωση διεθνείς και εγχώριες οργανώσεις (ΔΟΔ, ΕΟΔ, ΕΣΗΕΑ) προάσπισης της ελευθερίας του Τύπου και των ΜΜΕ αναφέρουν ότι η στάση ευρωπαϊκών κυβερνήσεων, μεταξύ των οποίων και η ελληνική, θέτει υπό αμφισβήτηση και απειλή την ελευθερία του Τύπου, καθώς και την προστασία των δημοσιογράφων, των πληροφοριοδοτών (whistleblowers) και των δημοσιογραφικών πηγών.
Αριθμός Λογαριασμού: 1100 0232 0016 560
IBAN: GR56 0140 1100 1100 0232 0016 560
BIC: CRBAGRAA
Στον αγώνα μας για Λογοδοσία και Διαφάνεια, απέναντι σε οτιδήποτε υπονομεύει τις αρχές της Δημοκρατίας και του Κράτους Δικαίου.
Γιατί η Δημοκρατία δεν είναι αυτονόητη.
Είναι στο χέρι μας να μη στεκόμαστε απαθείς ή κυνικοί.
Δες πώς μπορείς να μας βοηθήσεις, εδώ!