Ναυάγιο στην Πύλο: Οι ευθύνες της Ελλάδας με φόντο την έκθεση της Ευρωπαίας Συνηγόρου του Πολίτη και τις διεθνείς υποχρεώσεις της χώρας

Η έκθεση με τα συμπεράσματα της Ευρωπαίας Συνηγόρου του Πολίτη Έμιλι Ο’ Ράιλι για το ναυάγιο της Πύλου εγείρει σοβαρά προς διερεύνηση ερωτήματα για το αν οι ελληνικές Αρχές εφάρμοσαν το διεθνές, ενωσιακό και εθνικό πλαίσιο υποχρεώσεων που αφορά αφενός την έρευνα και διάσωση ατόμων που βρίσκονται σε κίνδυνο στη θάλασσα, αφετέρου την παροχή διεθνούς προστασίας σε πρόσφυγες και μετανάστες. 

Ακόμη, πάντα σύμφωνα με την έκθεση της Ευρωπαίας Συνηγόρου του Πολίτη, «ο Frontex δεν έλαβε άδεια από το ελληνικό Λιμενικό για να αποδεσμεύσει αεροσκάφος επιτήρησης από άλλο περιστατικό και να το κατευθύνει προς το σημείο του Adriana (σ.σ.: το όνομα του σκάφους στο ναυάγιο της Πύλου) πριν βυθιστεί. Αν το είχε κάνει, ίσως να ήταν σε θέση να καταγράψει τι συνέβη και ενδεχομένως να είχε επηρεάσει τις ενέργειες του ελληνικού Λιμενικού Σώματος». Στα παραπάνω, γίνεται ξεχωριστή μνεία στην έλλειψη ενημέρωσης εκ μέρους των ελληνικών Αρχών για τη δικαστική διερεύνηση της υπόθεσης από το Ναυτοδικείο Πειραιά. 

«Είναι λυπηρό το γεγονός ότι σε επίπεδο ΕΕ δεν υπάρχει κανένας ενιαίος μηχανισμός λογοδοσίας που θα μπορούσε να διερευνήσει ανεξάρτητα όλα τα σχετικά ζητήματα, συμπεριλαμβανομένου του ρόλου των ελληνικών Αρχών, του ρόλου του Frontex και του ρόλου οποιουδήποτε άλλου σχετικού οργάνου, όπως της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η οποία έχει την ευθύνη για τη διασφάλιση της συμμόρφωσης με τις διατάξεις περί θεμελιωδών δικαιωμάτων βάσει των Συνθηκών της ΕΕ», αναφέρει η έκθεση της κ. Ο’ Ράιλι, επισημαίνοντας παράλληλα την καταδίκη της Ελλάδας από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ) για τη σχετική υπόθεση του Φαρμακονησίου, στο πλαίσιο της οποίας τον Ιανουάριο του 2014 οι ενέργειες του ελληνικού Λιμενικού είχαν ως αποτέλεσμα τη βύθιση μίας βάρκας και τον θάνατο 11 ατόμων που επέβαιναν σε αυτήν. 

«Η τραγωδία του Adriana συνέβη ενώ ο Frontex είχε πλήρη επίγνωση μιας σειράς πρόσφατων προβληματισμών αναφορικά με τη συμμόρφωση των ελληνικών Αρχών στις υποχρεώσεις που απορρέουν από τα θεμελιώδη δικαιώματα», σημειώνει η Ευρωπαία Συνήγορος του Πολίτη. 

Τα παραπάνω εγείρουν ζήτημα παραβίασης εκ μέρους των ελληνικών Αρχών του εθνικού, ενωσιακού και διεθνούς πλαισίου για την προστασία του δικαιώματος στο άσυλο ως ενός θεμελιώδους δικαιώματος των προσφύγων που βρίσκονται στην επικράτεια των κρατών μελών της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας.

Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, «η Ευρωπαϊκή Ένωση αποτελεί χώρο προστασίας για άτομα που διαφεύγουν από διώξεις ή σοβαρή βλάβη στη χώρα προέλευσής τους. Το άσυλο αποτελεί θεμελιώδες δικαίωμα και διεθνή υποχρέωση για τις χώρες, όπως αναγνωρίζεται στη Σύμβαση της Γενεύης του 1951 για την προστασία των προσφύγων».

Αναγνωρίζοντας το δικαίωμα στο άσυλο, η Σύμβαση του 1951 για το Καθεστώς των Προσφύγων (Σύμβαση της Γενεύης), κατοχυρώνει τα δικαιώματα των προσφύγων στη χώρα διαμονής και κατοικίας τους, όπως μεταξύ άλλων το δικαίωμα στην κινητή και ακίνητη περιουσία τους (άρθρο 13), το δικαίωμα του συνεταιρίζεσθαι (άρθρο 15), το δικαίωμα προσφυγής ενώπιον δικαστηρίου (άρθρο 16), το δικαίωμα στην εργασία (άρθρα 17-19), το δικαίωμα στην κοινωνική πρόνοια (άρθρο 20), τη στέγαση (άρθρο 21) και τη δημόσια εκπαίδευση (άρθρο 22), καθώς και την ελευθερία κίνησης (άρθρο 26). Ακόμη, η Σύμβαση της Γενεύης απαγορεύει την απέλαση ή την επαναπροώθηση προσφύγων (άρθρο 33).

Οι ελληνικές Αρχές έχουν επίσης συγκεκριμένες υποχρεώσεις έρευνας και διάσωσης στο πλαίσιο του διεθνούς και εθνικού δικαίου, όπως αυτές προβλέπονται από διεθνείς συμβάσεις, αφενός για τα μέτρα επικοινωνίας και συντονισμού που πρέπει να υιοθετούνται σε περιπτώσεις κινδύνου της ζωής στη θαλάσσια περιοχή που υπάγεται στη δικαιοδοσία τους, αφετέρου για τα μέτρα διάσωσης όσων κινδυνεύουν στις παράκτιες περιοχές τους. Συγκεκριμένα, όπως σημειώνει και ο Οδηγός του Διεθνούς Ναυτιλιακού Οργανισμού (ΙΜΟ), της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες και του Διεθνούς Ναυτιλιακού Επιμελητηρίου, οι παρακάτω συμβάσεις επιβάλλουν συγκεκριμένες υποχρεώσεις στην Ελλάδα για έρευνα και διάσωση προσώπων που βρίσκονται σε κίνδυνο, στα οποία περιλαμβάνονται πρόσφυγες και μετανάστες:

1. Σύμβαση του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας του 1982 (άρθρο 98, παρ. 2): «Κάθε παράκτιο κράτος πρέπει να μεριμνά για την ίδρυση, λειτουργία και συντήρηση επαρκούς και αποτελεσματικής υπηρεσίας έρευνας και διάσωσης στη θάλασσα και, όπου το απαιτούν οι περιστάσεις, να συνεργάζεται με τα γειτονικά κράτη για τον σκοπό αυτό στο πλαίσιο περιφερειακών διευθετήσεων».
2. Διεθνής Σύμβαση για την Ασφάλεια της Ανθρώπινης Ζωής στη Θάλασσα του 1974 (SOLAS, Κεφάλαιο V, Κανονισμός 7): Τα συμβαλλόμενα κράτη οφείλουν «να εξασφαλίσουν ότι έχουν ληφθεί τα αναγκαία μέτρα για επικοινωνία ανάγκης και συντονισμό στην περιοχή ευθύνης τους και για τη διάσωση κινδυνευόντων προσώπων στην πέριξ των ακτών τους θάλασσα. Αυτές οι διατάξεις πρέπει να περιλαμβάνουν τον καθορισμό, λειτουργία και συντήρηση τέτοιων ευκολιών έρευνας και διάσωσης που θεωρούνται πρακτικά δυνατές και αναγκαίες».
3. Διεθνής Σύμβαση για τη Ναυτική Έρευνα και Διάσωση του 1979 (SAR): Τα κράτη μέλη έχουν την υποχρέωση «να εξασφαλίσουν την παροχή βοήθειας σε κάθε άτομο που βρίσκεται σε κίνδυνο στη θάλασσα. Αυτό θα το πράττουν ανεξάρτητα της εθνικότητας ή της κατάστασης του ατόμου αυτού ή των περιστάσεων στις οποίες το άτομο αυτό βρέθηκε» (Κεφάλαιο 1.2.10), έχοντας παράλληλα την υποχρέωση «να παρέχουν αρχικά στους κινδυνεύοντες ιατρικές ή άλλες φροντίδες και να μεταφέρουν αυτούς σε ασφαλές μέρος» (Κεφάλαιο 1.3.2).

Ωστόσο, παραμένει προς διερεύνηση αν οι παραπάνω κανόνες εφαρμόστηκαν με τρόπο προσήκοντα στην περίπτωση του Adriana.