Ζήτημα παραβίασης της ανεξαρτησίας του δικαστή από τον Άρειο Πάγο

Τον Ιούνιο και τον Ιούλιο του 2024 δημοσιεύθηκαν νομικές αναλύσεις ειδικών σε ζητήματα Δικαίου αναφορικά με το ασύμβατο παρέμβασης του Αρείου Πάγου σε διερευνούμενη ποινική υπόθεση με τη συνταγματικά κατοχυρωμένη ανεξαρτησία του δικαστή. Η στάση του Αρείου Πάγου εγείρει εν προκειμένω ζήτημα παραβίασης της αρχής της ελεύθερης και ανεξάρτητης κρίσης του δικαστή, παρά τις σχετικές διατάξεις του άρθρου 87 παρ. 1 και 2 του Συντάγματος, του άρθρου 109 παρ. 1 και 4 του ΚΟΔΚΔΛ, του άρθρου 7 παρ. 1 της Παγκόσμιας Χάρτας του Δικαστή, καθώς και των άρθρων 88 παρ. 4 και 91 παρ. 3 του Συντάγματος.

Σύμφωνα με το άρθρο 87 του Συντάγματος, το οποίο κατοχυρώνει την ανεξαρτησία των δικαστών, «η δικαιοσύνη απονέμεται από δικαστήρια συγκροτούμενα από τακτικούς δικαστές, που απολαμβάνουν λειτουργική και προσωπική ανεξαρτησία» (παρ. 1), ενώ «οι δικαστές κατά την άσκηση των καθηκόντων τους υπόκεινται μόνο στο Σύνταγμα και στους νόμους και σε καμία περίπτωση δεν υποχρεούνται να συμμορφώνονται με διατάξεις που έχουν τεθεί κατά κατάλυση του Συντάγματος» (παρ. 2). Σύμφωνα με το άρθρο 109 παρ. 1 του ΚΟΔΚΔΛ, «το πειθαρχικό παράπτωμα συντελείται με υπαίτια και καταλογιστή ενέργεια ή παράλειψη του δικαστικού λειτουργού, εντός ή εκτός υπηρεσίας, η οποία αντίκειται προς τις υποχρεώσεις του που απορρέουν από το Σύνταγμα και τις κείμενες διατάξεις ή είναι ασυμβίβαστη προς το αξίωμά του και θίγει το κύρος του ή το κύρος της δικαιοσύνης». 

Ακόμη, το άρθρο 7 παρ. 1 της Παγκόσμιας Χάρτας του Δικαστή προβλέπει μεταξύ άλλων ότι «η διοίκηση της δικαστικής εξουσίας καθώς και η πειθαρχική δίωξη έναντι των δικαστών θα πρέπει να οργανώνονται κατά τρόπον ώστε να μην τίθεται σε κίνδυνο η ουσιαστική ανεξαρτησία των δικαστών και με τρόπο ώστε να δίδεται προσοχή μόνο σε αντικειμενικούς και συναφείς λόγους». Το ίδιο προσθέτει: «Εξαιρουμένης της περιπτώσεως δόλου ή βαριάς αμέλειας, οι οποίες διαπιστώνονται με αμετάκλητη απόφαση, δεν μπορεί να κινηθεί πειθαρχική δίωξη εναντίον δικαστή ως συνέπεια ερμηνείας του νόμου, εκτίμησης γεγονότων ή της αξιολόγησης των αποδεικτικών στοιχείων που διενήργησε ο ίδιος για τον σχηματισμό της δικανικής κρίσης».

Για την παρέμβαση του Αρείου Πάγου στη συγκεκριμένη ποινική υπόθεση τοποθετήθηκε και ο καθηγητής της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών Αντώνης Καραμπατζός. Σε άρθρο του στα ΝΕΑ (27 Ιουνίου 2024) ο κ. Καραμπατζός επεσήμανε ότι «δεν μπορούν να τίθενται εκποδών βασικές δικαιοκρατικές εγγυήσεις, όπως η στέρηση της ελευθερίας κατόπιν ποινικής καταδίκης ή το τεκμήριο αθωότητας» και «δεν μπορεί ο θεσμός της προσωρινής κράτησης να μετατρέπεται σε κανόνα ή σε προκαταβολή ποινής, και δη υπό την πίεση της επικαιρότητας». Κι αυτό γιατί, πάντα κατά τον καθηγητή Καραμπατζό, «η προσωρινή κράτηση αποτελεί εξαιρετικό μέτρο και γι’ αυτό επιβάλλεται μόνον εφόσον συντρέχουν ιδιαίτερα σοβαροί λόγοι, ήτοι εφόσον ο κατηγορούμενος είναι ύποπτος φυγής και υποτροπής (άρ. 282 Κώδικα Ποινικής Δικονομίας)».

Ο κ. Καραμπατζός σημείωσε αναφορικά με την παρέμβαση του Αρείου Πάγου ότι «είναι μία εξαιρετικά ατυχής περίσταση όταν, με αφορμή υποθέσεις της επικαιρότητας που δικαίως προκαλούν τον αποτροπιασμό μας, εκτελεστική εξουσία και ηγεσία της Δικαιοσύνης (του Αρείου Πάγου, ειδικότερα) ευθυγραμμίζονται, θεωρώντας ότι η δικαιοδοτική κρίση δικαστών και εισαγγελέων είναι πειθαρχικώς ελεγκτέα. Τέτοιες τοποθετήσεις υπονομεύουν τη δικαστική ανεξαρτησία και, μεταξύ άλλων, αντιβαίνουν στο άρ. 109 § 4 του Κώδικα Οργανισμού Δικαστηρίων, που καθιερώνει το πειθαρχικώς ανέλεγκτο της δικαιοδοτικής κρίσεως (με την εξαίρεση, προφανώς, περιπτώσεων δόλου ή βαριάς αμέλειας)».

Σύμφωνα με το άρθρο 109 παρ. 4 του ΚΟΔΚΔΛ, «δεν αποτελούν πειθαρχικά παραπτώματα για τον δικαστικό λειτουργό: α) η άρνησή του να εφαρμόσει διατάξεις που τίθενται κατά κατάλυση του Συντάγματος ή είναι αντίθετες σε αυτό, β) η κρίση που ο δικαστικός λειτουργός εκφέρει κατά την άσκηση των καθηκόντων του, γ) η έκφραση γνώμης δημόσια, εκτός αν γίνεται με προφανή σκοπό τη μείωση του κύρους της δικαιοσύνης ή υπέρ ή κατά ορισμένου κόμματος ή άλλης ορισμένης πολιτικής οργάνωσης, δ) η συμμετοχή και η ανάπτυξη δραστηριότητας στις αναγνωρισμένες ενώσεις δικαστών ή άλλα σωματεία και η έκφραση γνώμης και κριτικής άποψης που γίνεται στο πλαίσιο της συμμετοχής σε ένωση δικαστικών λειτουργών».

Με δικό του άρθρο στον ιστότοπο του syntagmawatch.gr (1η Ιουλίου 2024) ο διδάκτωρ Συνταγματικού Δικαίου Κώστας Μποτόπουλος επεσήμανε σχετικά με την παρέμβαση του Αρείου Πάγου πως «δεν χωρεί πειθαρχικός έλεγχος για την ουσία δικαστικής κρίσης, εκτός από τις περιπτώσεις που πιθανολογείται και αποδεικνύεται δόλος ή βαριά αμέλεια (άρθρο 109 Κώδικα Οργανισμού Δικαστηρίων). Αν επιτρεπόταν, θα ερχόταν σε ευθεία αντίθεση με την, όχι απλώς συνταγματικά κατοχυρωμένη (άρθρα 87, 88 παρ. 4, 91 παρ. 3), αλλά αποτελούσα θεμέλιο λίθο της δικαιοδοτικής λειτουργίας, αρχή της ελεύθερης και ανεξάρτητης κρίσης του αρμόδιου δικαστή. Ανεξαρτησίας νοούμενης, στην προκείμενη περίπτωση, όχι σε σχέση με τις άλλες λειτουργίες, εκτελεστική και νομοθετική (άρθρο 26 του Συντάγματος), αλλά με την αυτονόητη και θεσπισμένη σε κάθε κράτος δικαίου, και στην Ελλάδα, δυνατότητα του δικαστή να σχηματίζει ελεύθερα την ουσιαστική κρίση του. Ελεύθερα δεν σημαίνει ανέλεγκτα, αλλά σημαίνει χωρίς πιέσεις, εξωτερικές και εσωτερικές, όπως η δαμόκλειος σπάθη πειθαρχικής κύρωσης για λόγους που έχουν να κάνουν με τον πυρήνα της δικαιοδοτικής κρίσης».

Σύμφωνα με το άρθρο 88 παρ. 4 του Συντάγματος, «οι δικαστικοί λειτουργοί μπορούν να παυθούν μόνο ύστερα από δικαστική απόφαση, εξαιτίας ποινικής καταδίκης ή για βαρύ πειθαρχικό παράπτωμα ή ασθένεια ή αναπηρία ή υπηρεσιακή ανεπάρκεια, που βεβαιώνονται όπως νόμος ορίζει και αφού τηρηθούν οι διατάξεις των παραγράφων 2 και 3 του άρθρου 93». Σύμφωνα με το άρθρο 91 παρ. 3 του Συντάγματος, «η πειθαρχική εξουσία στους λοιπούς δικαστικούς λειτουργούς (σ.σ.: δηλαδή όχι όσους είναι από τον βαθμό του αρεοπαγίτη ή του αντεισαγγελέα του Αρείου Πάγου και πάνω, για τους οποίους προβλέπει το άρθρο 91 παρ. 1 του Συντάγματος) ασκείται σε πρώτο και δεύτερο βαθμό από συμβούλια που συγκροτούνται με κλήρωση από τακτικούς δικαστές, κατά τους ορισμούς του νόμου. Tην πειθαρχική αγωγή εγείρει και ο Υπουργός της Δικαιοσύνης».

«Η ηγεσία του Αρείου Πάγου, για μια ακόμη φορά, επιχειρεί με επικοινωνιακού τύπου παρεμβάσεις να αντιμετωπίσει τα ζητήματα, που ανακύπτουν σε εκκρεμείς δικαστικές υποθέσεις», ανέφερε σε δική του σχετική τοποθέτηση ο Πρόεδρος της Ολομέλειας των Προέδρων των Δικηγορικών Συλλόγων Ελλάδος και του Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών Δημήτρης Βερβεσός. «Η πρακτική αυτή δεν συνάδει με το κύρος της Δικαιοσύνης και το Κράτος Δικαίου και οδηγεί μαθηματικά σε οπισθοδρόμηση και απαξίωση του θεσμού και των λειτουργών του».

Είναι αξιοσημείωτο ότι στις 25 Ιουνίου 2024 ο Άρειος Πάγος επανήλθε με νεότερη ανακοίνωσή του για την ίδια υπόθεση, με φόντο τις επικρίσεις αναφορικά με την πρότερη παρέμβασή του. Στη δεύτερη τοποθέτησή του το ανώτατο δικαστήριο υποστήριξε μεταξύ άλλων: «Τις τελευταίες ημέρες, με αφορμή τη διενέργεια προκαταρκτικής πειθαρχικής έρευνας σε βάρος δικαστικού και εισαγγελικού λειτουργού, σε υπόθεση με κατηγορούμενο δικηγόρο, κατόπιν αιτήματος της Προέδρου και της Εισαγγελέως του Αρείου Πάγου, οι οποίες, με βάση το ν. 4938/2022, ασκούν εποπτεία στους δικαστικούς και εισαγγελικούς λειτουργούς, εμφανίστηκαν στον δημόσιο διάλογο διάφοροι αυτόκλητοι παράγοντες, ως ένθερμοι υποστηρικτές της ανεξαρτησίας της Δικαιοσύνης, οι οποίοι, σκόπιμα, συγχέουν την ανεξαρτησία με το ανεξέλεγκτο. Με τις δηλώσεις τους αμφισβητούν την ανεξάρτητη λειτουργία των αρμοδίων οργάνων της πειθαρχικής διαδικασίας, που επιλήφθηκαν, επιφυλάσσοντας, όμως, για τους ίδιους το δικαίωμα αυθεντικού ελέγχου της επιβολής περιοριστικών όρων ή προσωρινής κράτησης, ή ακόμα και της ασκηθείσας σε βάρος του κατηγορούμενου δικηγόρου ποινικής δίωξης».

Ο Άρειος Πάγος πρόσθεσε: «Βασικές αρχές του Κράτους Δικαίου αποτελούν η προστασία της ελευθερίας της ουσιαστικής κρίσης κάθε δικαστή και εισαγγελέα, κατά την άσκηση των καθηκόντων του, ανεξαρτήτως βαθμού και η συνδυαζόμενη με αυτή αρχή της προστασίας του πολίτη από την αυθαίρετη κρίση. Για την προστασία των αρχών αυτών έχει θεσπισθεί από το Σύνταγμα και τον Κώδικα Οργανισμού Δικαστηρίων και Κατάστασης Δικαστικών Λειτουργών η διενέργεια πειθαρχικών διαδικασιών, αποκλειστικά και μόνο από τα αρμόδια προς τούτο όργανα, με σκοπό την ενίσχυση του αισθήματος ανεξαρτησίας, που πρέπει να έχει κάθε δικαστικός και εισαγγελικός λειτουργός και την εδραίωση της εμπιστοσύνης των πολιτών προς αυτούς. Από άποψη διαδικασίας στο πειθαρχικό δίκαιο προβλέπεται το στάδιο της προκαταρκτικής πειθαρχικής εξέτασης και εφόσον, στη συνέχεια, κριθεί σκόπιμη η άσκηση της πειθαρχικής δίωξης, διενεργείται έλεγχος αν η ελευθέρως διατυπωθείσα γνώμη του δικαστικού και εισαγγελικού λειτουργού εκφεύγει των ακροτάτων ορίων της διακριτικής ευχέρειας αυτών (Ολ.Α.Π. 9/2015), έτσι όπως αυτή προσδιορίζεται από το νόμο και την υπαγωγή σε αυτόν των αποδειχθέντων. Όσοι αμφισβητούν τη θέση αυτή, υπό οποιαδήποτε ιδιότητα, επιχειρούν να καλλιεργήσουν τεχνητά τη δυσπιστία στους πολίτες για την αποτελεσματικότητα του συστήματος απονομής της Δικαιοσύνης στη Χώρα μας».

«Στην προσπάθειά του ο Άρειος Πάγος να δικαιολογήσει την κάμψη της αρχής (σ.σ.: της ελεύθερης και ανεξάρτητης κρίσης του αρμόδιου δικαστή), εξέδωσε μια ανακοίνωση που εκθέτει, κατά την άποψή μου, ακόμα περισσότερο το δικαστήριο», επεσήμανε στο προαναφερθέν άρθρο του ο κ. Μποτόπουλος για τη δεύτερη τοποθέτηση του Αρείου Πάγου. «Όχι, η “αρχή της προστασίας του πολίτη από την αυθαίρετη κρίση” δεν μπορεί να οδηγήσει στην επέκταση της πειθαρχικής διαδικασίας πέρα από τα όρια που καθορίζουν το Σύνταγμα, οι νόμοι, η δικαιοδοτική λογική και η νομολογία. Και διπλά όχι, η “διενέργεια πειθαρχικών διαδικασιών” δεν οδηγεί, όταν κινείται εκτός ορίων, “στην ενίσχυση του αισθήματος ανεξαρτησίας” του κάθε δικαστικού λειτουργού (πώς θα αισθάνεται ο δικαστής ανεξάρτητος όταν είναι δυνάμει απειλούμενος;), ούτε στην “εδραίωση της εμπιστοσύνης των πολιτών” προς τους δικαστές (η εμπιστοσύνη αυτή κερδίζεται μέσα από τις ίδιες τις αποφάσεις και τον εν γένει τρόπο απονομής της Δικαιοσύνης).