Ο νόμος 5039/2023 και οι προβληματισμοί σε επίπεδο καλής νομοθέτησης

Η σύντμηση της προθεσμίας δημόσιας διαβούλευσης, το γεγονός ότι πολύ λίγα εκ των άρθρων του νομοσχεδίου που εισήχθη προς ψήφιση είχαν τεθεί σε δημόσια διαβούλευση καθώς και η κατάθεση και ψήφιση εκπρόθεσμων τροπολογιών ή τροπολογιών που περιείχαν και άσχετες ρυθμίσεις αποτελούν ορισμένα από τα ζητήματα που δημιουργούν προβληματισμούς σχετικά με το κατά πόσον στο πλαίσιο της σύνταξης, κατάθεσης και ψήφισης του ν. 5039/2023 ακολουθήθηκαν οι κανόνες καλής νομοθέτησης.

1. Η καλή νομοθέτηση αποτελεί σκοπό συνταγματικού επιπέδου και συνδέεται με την αρχή του κράτους δικαίου. Προς διασφάλιση του σκοπού της καλής νομοθέτησης, διατάξεις του Συντάγματος και του Κανονισμού της Βουλής ρυθμίζουν επιμέρους ζητήματα σχετικά με τη νομοθετική διαδικασία και θέτουν ορισμένους κανόνες που πρέπει να ακολουθούνται κατά τη σύνταξη, κατάθεση και ψήφιση ενός νομοσχεδίου ή μίας τροπολογίας (βλ. μεταξύ άλλων τα άρθρα 74, 75του Συντάγματος και τα άρθρα  85,87, 88 και 101 του Κανονισμού της Βουλής). Επιπλέον, ο ν. 4622/2019 ρυθμίζει, μέσω των άρθρων 57 έως 64, ζητήματα νομοπαρασκευαστικής διαδικασίας και καλής νομοθέτησης. 

Με βάση τους γενικούς αυτούς κανόνες και το άρθρο 59 παρ. 5 του ν. 4622/2019, εκδόθηκε το 2020 το Εγχειρίδιο Νομοπαρασκευαστικής Μεθοδολογίας, στο οποίο αναλύονται και εξειδικεύονται οι κανόνες που πρέπει να τηρούνται στο πλαίσιο της νομοπαρασκευαστικής διαδικασίας. Στο πλαίσιο του εν λόγω εγχειριδίου παρέχονται μεταξύ άλλων οδηγίες και κατευθύνσεις προς τις εμπλεκόμενες υπηρεσίες αναφορικά με τη διαδικασία της διαβούλευσης (βλ. σελ. 12-13, 67-68), τις τροπολογίες (βλ. σελ. 4, 18, 63, 70-71, 77-78) και το περιεχόμενο ή τον τίτλο ενός νομοσχεδίου (βλ. σελ. 18-19, 24, 47).

2. Α. Στις 24 Μαρτίου 2023 κατατίθεται στη Βουλή το σχέδιο νόμου του Υπουργείου Ανάπτυξης και Επενδύσεων με τον τίτλο «Μέτρα στήριξης των συγγενών των θυμάτων και των πληγέντων του σιδηροδρομικού δυστυχήματος των Τεμπών της 28ης Φεβρουαρίου 2023, συνταξιοδοτική διάταξη, ρυθμίσεις για την ενίσχυση της ασφάλειας των συγκοινωνιών, διατάξεις για την ενίσχυση της ανάπτυξης, παρεμβάσεις για τον εκσυγχρονισμό της τουριστικής νομοθεσίας και άλλες επείγουσες διατάξεις». Το σχέδιο αυτό αποτελείτο από 132 άρθρα (Μέρη Α-Ι) και περιείχε μεταξύ άλλων ρυθμίσεις για την ενίσχυση της ανάπτυξης (Μέρος Β, άρθρα 3-29), τον εκσυγχρονισμό της τουριστικής και ναυτιλιακής νομοθεσίας (Μέρος Γ, άρθρα 30-57), τη στήριξη των πληγέντων του σιδηροδρομικού δυστυχήματος των Τεμπών (Μέρος Δ, άρθρα 58-66), την ενίσχυση της ασφάλειας των συγκοινωνιών (Μέρος Δ, άρθρα 67-71), ρυθμίσεις ζητημάτων αρμοδιότητας του Υπουργείου Υποδομών και Μεταφορών (Μέρος Ε, άρθρα 72-101), του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού (Μέρος Στ, άρθρα 102-118), του Υπουργείου Ψηφιακής Διακυβέρνησης (Μέρος Ζ, άρθρα 119-122), του Υπουργείου Παιδείας και Θρησκευμάτων (Μέρος Η, άρθρα 123-125) καθώς λοιπές επείγουσες ρυθμίσεις (Μέρος Θ, άρθρα 126 -131). 

Β. Σύμφωνα με τα όσα αναφέρονται στην ανάλυση συνεπειών ρύθμισης που συνόδευε το νομοσχέδιο κατά την εισαγωγή του προς ψήφιση: τα Μέρη Α’ και Β’ του νομοσχεδίου τέθηκαν σε διαβούλευση «από την 26η Φεβρουαρίου 2023 και ώρα 1.30, έως την 1η Μαρτίου 2023 και ώρα 10.00…» (βλ. σελ. 1 και 18), στο Μέρος Γ-ΚΕφάλαιο Α «Υποβλήθηκε ένα (1) σχόλιο στον διαδικτυακό τόπο: «http://www.opengov.gr/yme/?p=519» (βλ. σελ. 50 και 70) και στο Μέρος Ε «ενσωματώθηκε μέρος» των διατάξεων σχεδίου νόμου που είχε τεθεί σε διαβούλευση (βλ. σελ. 175 και 197). Σημειώνεται πως για τα λοιπά μέρη του νομοσχεδίου η ανάλυση συνεπειών ρύθμισης δεν ανέφερε κάποιο στοιχείο περί της θέσης των διατάξεων σε διαβούλευση (βλ. σελ. 118 επ, 152 επ., 245 επ., 298 επ., 313 επ. και 332 επ.). 

Σημειώνεται σε αυτό το σημείο πως: 

α) το διάστημα για το οποίο τέθηκαν τα ως άνω αναφερόμενα σχέδια νόμου του Υπουργείου Μεταφορών και Υποδομών σε δημόσια διαβούλευση ήταν μικρότερο του ελάχιστου χρονικού διαστήματος  που θέτει το άρθρο 61 του ν. 4622/2019 ως προς τη διάρκεια της διαβούλευσης (ήτοι αυτό της μίας εβδομάδας), 

β) σύμφωνα με τα όσα αναφέρονται στην ανάλυση συνεπειών ρύθμισης που συνόδευε το (ανωτέρω αναφερόμενο υπό 2.Α.) σχέδιο νόμου του Υπουργείου Ανάπτυξης και Επενδύσεων και από την αντιπαραβολή των άρθρων των σχεδίων νόμων του Υπουργείου Υποδομών και Μεταφορών που τέθηκαν σε διαβούλευση και του σχεδίου νόμου του Υπουργείου Ανάπτυξης και Επενδύσεων που εισήχθη προς ψήφιση στη Βουλή, τα άρθρα του σχεδίου νόμου του Υπουργείου Ανάπτυξης και Επενδύσεων (και ως εκ τούτου του μετέπειτα ψηφισθέντα ν. 5039/2023) που φαίνεται να τέθηκαν σε δημόσια διαβούλευση ήταν μόλις 56 και δη τα ακόλουθα: 3-8, 11, 12, 14-23, 26, 29-32, 35, 36, 38-43, 73, 75-77, 80-94 και 96-101. 

Γ. Στις 29 και στις 30 Μαρτίου 2023 κατατίθενται στη Βουλή τρεις τροπολογίες (για μία συνοπτική αναφορά του περιεχομένου των εν λόγω τροπολογιών βλ. εδώ). Σημειώνεται πως: α) οι τροπολογίες αυτές περιείχαν συνολικά 21 άρθρα, β) και οι τρεις κατατέθηκαν το προηγούμενο της ψήφισης του νόμου βράδυ, δηλαδή εκπρόθεσμα και γ) και οι τρεις τροπολογίες περιείχαν (και) διατάξεις που δεν σχετίζονταν με κάποιο από τα (πολλά και διαφορετικά μεταξύ τους) ζητήματα που ρύθμιζε το σχέδιο νόμου που εισήχθη προς ψήφιση στη Βουλή.  

Δ. Στις 29 Μαρτίου η Διαρκής Επιτροπή Παραγωγής και Εμπορίου συντάσσει έκθεση με την οποία «προτείνει την αποδοχή, κατά πλειοψηφία, του ως άνω σχεδίου νόμου, κατ’ αρχήν, κατ’ άρθρο και στο σύνολό του και εισηγείται την ψήφισή του από τη Βουλή, ως έχει». Στις 30 Μαρτίου 2023 το σχέδιο νόμου συζητείται στην Ολομέλεια της Βουλής και ψηφίζεται ο ν. 5039/2023, ο οποίος αποτελείται από 152 άρθρα.

3. Τα όσα αναφέρθηκαν ανωτέρω δείχνουν ότι μία σειρά από αρχές και κανόνες καλής νομοθέτησης δεν φαίνεται να λήφθηκαν υπόψη στο πλαίσιο της νομοπαρασκευαστικής/νομοθετικής διαδικασίας που ακολουθήθηκε στο ν. 5039/2023. Η μη θέση σε δημόσια διαβούλευση αρκετών εκ των διατάξεων του νόμου, η υπερβολική σύντμηση της περιόδου δημόσιας διαβούλευσης καθώς και η κατάθεση και ψήφιση εκπρόθεσμων τροπολογιών που περιείχαν άσχετες (με το ήδη πολύ ευρύ αντικείμενο του νομοσχεδίου που εισήχθη προς ψήφιση) διατάξεις αποτελούν ορισμένα από τα ζητήματα που δημιουργούν προβληματισμούς σε επίπεδο καλής νομοθέτησης.