Μήνυση δημάρχου κατά δημοσιογράφου εν μέσω ελλιπούς νομικής προστασίας από τις καταχρηστικές αγωγές SLAPPs

Παρά την ενωσιακή υιοθέτηση της οδηγίας 2024/1069 για την αντιμετώπιση των Στρατηγικών Αγωγών κατά της Συμμετοχής του Κοινού (SLAPPs), η ελληνική κυβέρνηση δεν έχει ακόμη θεσμοθετήσει μέτρα για την προστασία μελών της κοινωνίας των πολιτών, οργανισμών, μέσων ενημέρωσης, δημοσιογράφων και ακτιβιστ(ρι)ών από προσχηματικές αγωγές και μηνύσεις που εξαπολύονται από ισχυρά πολιτικά πρόσωπα ή επιχειρηματίες και αποσκοπούν στη φίμωσή τους. 

Ο νόμος που διέπει το βασικό νομικό πλαίσιο των αγωγών κατά δημοσιογράφων και μέσων ενημέρωσης είναι ο ν. 1178/81 (ΦΕΚ Α΄187/16.7.1981 – Περί αστικής ευθύνης του τύπου και άλλων τινών διατάξεων). Η ΕΣΗΕΑ έχει ζητήσει την κατάργησή του, υποστηρίζοντας ότι ο συγκεκριμένος νόμος έχει δημιουργήσει τη νομική βάση για μια βιομηχανία αγωγών που μοναδικό σκοπό έχει να φιμώσει τον Τύπο και τους δημοσιογράφους. Μέσα από αυτές τις αγωγές, σύμφωνα με την Ένωση, οι δικαστικά επιτιθέμενοι επιχειρούν ουσιαστικά να εξοντώσουν μέσα ενημέρωσης και δημοσιογράφους, «να εμποδίσουν τη δημοσιογραφική έρευνα και να σταματήσουν τις αποκαλύψεις. Επιθυμούν η δημοσιογραφία στη χώρα μας να μην είναι αποκαλυπτική, αλλά ελεγχόμενη. Να μην ενοχλεί και να μην ασχολείται με θέματα που θίγουν συμφέροντα».

Σύμφωνα με το άρθρο 1 παρ. 1 του ν. 1178/81, ο ιδιοκτήτης κάθε εντύπου υποχρεώνεται σε πλήρη αποζημίωση για παράνομη περιουσιακή ζημία και σε χρηματική ικανοποίηση της ηθικής βλάβης για δημοσίευμα που υπαίτια έθιξε την τιμή και την υπόληψη κάποιου ατόμου, έστω και αν η κατά το άρθρο 914 του Αστικού Κώδικα υπαιτιότητα ή η κατά το άρθρο 919 του Αστικού Κώδικα πρόθεση ή η κατά το άρθρο 920 του Αστικού Κώδικα γνώση ή υπαίτια άγνοια συντρέχει στο συντάκτη του δημοσιεύματος ή, αν αυτός είναι άγνωστος, στον εκδότη ή τον διευθυντή σύνταξης του μέσου που δημοσίευσε το επίμαχο άρθρο. Ακόμη, σύμφωνα με το άρθρο 1 παρ. 5 του ίδιου νόμου, ο αδικηθείς θα πρέπει, προτού ασκήσει αγωγή, να καλέσει με έγγραφη, εξώδικη πρόσκλησή του τον ιδιοκτήτη του εντύπου ή, όταν αυτός είναι άγνωστος, τον εκδότη ή το διευθυντή σύνταξής του, να αποκαταστήσει την προσβολή με την καταχώριση σε αυτό κειμένου που του υποδεικνύει.

Οι παραπάνω διατάξεις επιτρέπουν σε πολιτικά πρόσωπα, ισχυρούς ιδιώτες και μεγάλες επιχειρήσεις να στραφούν δικαστικά κατά μέσων και ενημέρωσης και δημοσιογράφων, απαιτώντας ως αποζημίωση υπέρογκα χρηματικά ποσά τα οποία στην πραγματικότητα δεν στοχεύουν στην αποκατάσταση ζημίας ή ικανοποίηση ηθικής βλάβης, αλλά στον εκφοβισμό ρεπόρτερ και ΜΜΕ. Με τις αρχικές του διατάξεις να έχουν ψηφιστεί πριν από 40 χρόνια, ο συγκεκριμένος νόμος δεν περιέχει διατάξεις για την προστασία από τις SLAPP. 

Θα πρέπει ακόμη να επισημάνουμε ότι η Ελλάδα δεν έχει ώς σήμερα ενσωματώσει στο εθνικό δίκαιο την οδηγία 2024/1069, η οποία προβλέπει μέτρα για την αντιμετώπιση των καταχρηστικών αγωγών SLAPPs. 

Όπως αναλυτικά αναφέρει σε άρθρο της στο νομικό περιοδικό Νομική Βιβλιοθήκη Daily η κ. Χριστίνα Βρεττού (Διδάκτωρ Συνταγματικού Δικαίου, Δικηγόρος, Member of the Expert Group against SLAPP), η εν λόγω οδηγία 2024/1069 τέθηκε σε ισχύ στις 6 Μαΐου 2024 και τα κράτη μέλη έχουν προθεσμία δύο ετών για να την ενσωματώσουν στις εθνικές νομοθεσίας τους, το οποίο σημαίνει ότι η ελληνική κυβέρνηση θα πρέπει να την έχει υιοθετήσει έως τις 7 Μαΐου 2026. 

Πάντα σύμφωνα με την κ. Βρεττού, «στόχος της ευρωπαϊκής οδηγίας είναι η προαγωγή της συμβατότητας των κανόνων πολιτικής δικονομίας που εφαρμόζονται στα κράτη μέλη, ώστε να καταστεί δυσχερής η επικράτηση του ισχυρού ενάγοντος έναντι στον εναγόμενο εκπρόσωπο του τύπου. Έτσι, στην περίπτωση που γίνει δεκτή η ύπαρξη SLAPP στην εκδικαζόμενη υπόθεση, θα ενεργοποιούνται δικονομικοί κανόνες, που θα οδηγούν σε αντιστροφή του βάρους απόδειξης, σε πρόωρη απόρριψη τέτοιου είδους αγωγών, καθώς και ενδεχομένως, στην επιβάρυνση του ενάγοντος αποκλειστικώς με τη δικαστική δαπάνη, ή ακόμη και στην καταδίκη σε καταβολή αποζημίωσης και στην επιβολή κυρώσεων. Εναπόκειται στα κράτη μέλη να αποφασίσουν εάν θα εφαρμόσουν τους υφιστάμενους κανόνες πολιτικής δικονομίας ή εάν θα θεσπίσουν ειδικούς κανόνες προκειμένου να αξιολογήσουν τις αιτήσεις για παροχή δικονομικών εγγυήσεων». 

Η μη υιοθέτηση ενός αποτελεσματικού νομοθετικού πλαισίου για την αντιμετώπιση των SLAPP ουσιαστικά αφήνει μέσα ενημέρωσης, δημοσιογράφους και οργανώσεις απροστάτευτους απέναντι σε καταχρηστικές νομικές επιθέσεις από ισχυρά πολιτικά πρόσωπα και μεγάλες πολυεθνικές, που διαθέτουν τα οικονομικά μέσα για να ασκούν αγωγές και να διάγουν μακροχρόνιους δικαστικούς αγώνες απέναντι σε οικονομικά ασθενέστερα ΜΜΕ και δημοσιογράφους, με σκοπό να τους κάνουν να σωπάσουν, φαινόμενο που εν τέλει πλήττει κατάφορα την προστατευόμενη από το άρθρο 14 του Συντάγματος ελευθερία του Τύπου.